Utrechtse psychiatrische patiënten in de Tweede Wereldoorlog: Een leven na de Willem Arntsz

Abstract

Maart 2019 is een onderzoek van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie gestart naar Nederlandse psychiatrische patiënten in oorlogstijd. Er is nog niet veel onderzoek gedaan naar dit onderwerp. Deze afstudeeropdracht richt zich op Utrechtse psychiatrische patiënten ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Er ontstonden in deze periode voedseltekorten, personeelstekorten en tekorten op andere basisvoorzieningen voor de psychiatrische inrichtingen. Daarbij moest de Willem Arntsz Stichting, de grootste inrichting van Utrecht, veel geëvacueerde patiënten uit de kuststrook opnemen. Deze factoren hadden groot effect op de dagelijkse praktijk van de Willem Arntsz Stichting. De hypothese was aan het begin van het onderzoek dat door de erbarmelijke omstandigheden psychiatrische patiënten eerder werden ontslagen uit de inrichting. Waar kwamen deze patiënten vervolgens terecht? Hoe zag het systeem van sociale psychiatrie er in oorlogstijd uit in provincie Utrecht?

Uit de gevonden bronnen blijkt dat Utrechtse psychiatrische patiënten inderdaad eerder werden ontslagen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Tegelijkertijd werden er veel meer patiënten opgenomen bij de Willem Arntsz Stichting. De Stichting had een eigen buitendienst waar zij patiënten voor- en nazorg kon aanbieden. Deze buitendienst was de grootste van de provincie. Er werden ook patiënten van buiten de Willem Arntsz Stichting aangenomen. Te verwachten was dat de hoge ontslag- en opnamecijfers extra druk zouden leggen op de buitendienst. De cijfers van de buitendienst van de Willem Arntsz Stichting laten een ander resultaat zien. Het aantal patiënten dat bij de nazorg terecht kwam neemt af tijdens de oorlog. Dit geldt ook, met een nog veel sterkere afname van patiënten, voor de voorzorg bij de Willem Arntsz Stichting. De patiënten kwamen dus niet bij de buitendienst terecht. Het is aannemelijk dat zij wel terugkeerden naar een ‘normale’ arbeidsplek. Ook kon de extra boterham die hiermee werd verdiend goed worden gebruikt door de families van de ontslagen patiënten.