Houdt Koers! - De politiek-ideologische positionering van de Nederlandse vrijzinnigen tijdens de revolutionaire ontwikkelingen in de Rode Week van 1918

Abstract

In deze BA-scriptie wordt de reactie van de vrijzinnigen op de revolutionaire ontwikkelingen in de Rode Week van 1918 onderzocht. Daarbij staat de politiek-ideologische discoursvorming van de vrijzinnigen in het Nederlandse parlement centraal. ‘Houdt koers!’ is een leus die past binnen de dominante vrijzinnige stroming van die tijd; er werd gekozen tussen behoud en gematigde vooruitgang. Met andere woorden, er moest koers worden gehouden tussen de antirevolutionairen enerzijds, en de socialisten anderzijds; in deze tijdsperiode zou een vrijzinnige splitsing tussen de liberalen en de vrijzinnig-democraten plaatsvinden. Deze thesis focust zich op Willem Treub, als vertegenwoordiger en voorman van de Economische Bond/Neutralen – wat later de liberale Vrijheidsbond zou vormen – om de liberale positionering te duiden; en Hendrik Marchant, als vertegenwoordiger en voorman van de Vrijzinnig-Democratische Bond, om de positionering van de vrijzinnig-democraten te duiden. Deze positionering wordt geplaatst in de context van een ‘ideologische driehoek’: confessionelen, socialisten, en liberalen. Aan de hand van een diepgaande politieke discoursanalyse is het debat van 13 november 1918, waar Treub spreekt namens de liberale Economische Bond en Neutralen, en Marchant namens de Vrijzinnig-Democratische Bond, geanalyseerd en bezien in de context van de vrijzinnige beginselen en revolutionaire ontwikkelingen. In dit onderzoek zal blijken dat Treub en Marchant op het eerste gezicht – en zeker in hun beginselen – veel overeenkomsten tonen. Er zal echter ook blijken dat ze uiteindelijk het politiek-ideologische discours volledig anders vormgeven in het politieke debat en andere acties voorstellen. Treub toonde zich bijzonder antirevolutionair door te stellen dat de revolutie neergeslagen moet worden. Marchant profileerde zich als de rationele optie voor zowel de sociaal-democraat als de liberaal, door de revolutie om te dopen als ‘democratische wereldbeweging’ en zich af te zetten tegen de kapitalistische Treub. Daarmee kan gesteld worden dat er allerminst hetzelfde is gereageerd door de vrijzinnige vertegenwoordigers vanuit de liberale zijde van de ideologische driehoek, op de revolutionaire ontwikkelingen in de Rode Week van 1918.