Buurteffecten en het toekomstperspectief van jonge mannen in de Utrechtse wijk Overvecht De invloed van stigmatisering, socialisatie en sociaal kapitaal op het toekomstperspectief van jongeren

Abstract

De wijk Overvecht in Utrecht is in 2007 door minister Vogelaar aangewezen als aandachtswijk, met als doel de verbetering van de leefomgeving en het wegwerken van maatschappelijke achterstanden (Centraal Bureau voor de Statistiek [CBS], 2010). Deze problemen blijken op allerlei vlakken hardnekkig, waarbij er gedacht kan worden aan hoge criminaliteitscijfers, hoge werkloosheidscijfers en allerlei vormen van overlast. Deze verzameling van problemen leidt ertoe dat jongeren hier opgroeien in een omgeving waar zij gemakkelijk te maken kunnen krijgen met allerlei obstakels, zoals armoede, stigmatisering en socialisatie. Naast deze obstakels kan sociaal kapitaal in de wijk ook dienen als hulpbron. Dit onderzoek gaat over de betekenis van het leven in Overvecht op het toekomstperspectief van jongens met een leeftijd van 16 tot 24 jaar. Er is onderzocht in hoeverre stigmatisering, socialisatie en sociaal kapitaal in de buurt de aspiraties, keuzes en het toekomstbeeld van deze jongens beïnvloeden. Hiernaast is er onderzocht in hoeverre etniciteit, gender en de sociaaleconomische status waarmee iemand opgroeit, bepalend zijn voor het hebben en verwezenlijken van aspiraties. De volgende onderzoeksvraag is opgesteld: Hoe denken jongens in Overvecht over hun toekomst en hoe speelt de sociale buurtomgeving hierbij een rol? ‘Hun toekomst’ omvat wat zij willen bereiken op het gebied van onderwijs en werk. ‘De sociale buurtomgeving’ omvat de buurtmechanismen stigmatisering, socialisatie en sociaal kapitaal. Om deze vraag te beantwoorden, zijn er tien interviews afgenomen onder verschillende jongens uit Overvecht in termen van leeftijd, opleidingsniveau en etnische achtergrond. Uit de resultaten blijkt dat Overvecht voor veel buitenstaanders een slechte reputatie heeft. De meeste jongens vinden dit overdreven; zij zijn zich bewust van de problemen die de wijk kent, maar zien de laatste jaren ook veel verbetering. Stigma’s van de buurt blijken statisch, aangezien deze niet lijken te veranderen hoewel de buurt dit wel doet. De jongens ervaren op school of door werkgevers echter geen problemen door stigmatisering van de buurt. Verder is de saamhorigheid en sociale cohesie binnen de wijk groot. De jongens komen nauwelijks buiten de wijk, want meestal wonen alle vrienden binnen de wijk en zijn hier alle belangrijke voorzieningen te vinden. Normen en waarden omtrent school en werk zijn over het algemeen positief en vormen in principe geen probleem, maar deze kunnen veranderen als het gevolg van socialisatie, negatieve rolmodellen en armoede; deze zijn in Overvecht vaak de reden dat jongens in de criminaliteit belanden, en geen ‘normale’ toekomst voor zich zien. De sociaaleconomische status waarmee iemand opgroeit, is de belangrijkste voorspeller voor wat men in de toekomst wil bereiken op het gebied van onderwijs en werk; er is een duidelijk verband tussen het opleidingsniveau en baantype van de ouders en dat van het kind. Wat die uiteindelijk wil en kan bereiken, hangt ook af van de opvoeding door en ondersteuning van de ouders. Hiernaast zijn de voornaamste hulpbronnen en rolmodellen van de jongens hun vrienden uit de buurt en familieleden; zij vormen het belangrijkste sociaal kapitaal en bieden vaak de informatie en ondersteuning om school af te ronden en een baan te vinden. Vooral voor de jongens met een islamitische achtergrond hebben de familieleden, en dan vooral ooms en neven, een grote betekenis. Deze relaties bieden vaak echter wel de informatie en steun om ‘bij te blijven’ maar niet de informatie en kansen die vaak benodigd zijn voor sociale stijging. Het ontbreekt aan ‘overbruggende relaties’ met ‘verschillende’ mensen (bijvoorbeeld in termen van opleidingsniveau of inkomensniveau) van buiten het eigen netwerk die inspiratie of mogelijkheden kunnen bieden om hogerop te komen. Sociale isolatie zorgt ervoor dat de meeste jongens blijven hangen binnen homogene netwerken, wat vaak eerder een valkuil dan een springplank vormt voor sociale mobiliteit. Dit zorgt ervoor dat de toekomstplannen al in grote mate vaststaan; deze zijn meestal niet bijzonder ambitieus en worden min of meer gekopieerd van vrienden en familie. Het is de vraag in hoeverre de jongens dit beseffen en als problematisch ervaren; zij weten vaak niet beter en zien hun toekomst over het algemeen positief tegemoet. Suggesties voor vervolgonderzoek zijn om de onderzoekspopulatie uit te breiden met zowel jongere als oudere participanten; vermoedelijk speelt socialisatie een grotere rol op jongere leeftijd, en stigmatisering op oudere leeftijd. Ook de verschillen tussen jongens en meisjes kunnen interessant zijn om te achterhalen. Op basis van dit onderzoek wordt aanbevolen om in de wijk en haar scholen te werken aan sociale mix. Hierdoor zal er meer variatie ontstaan in het sociaal kapitaal van de bewoners, wat leidt tot meer kansen voor overbruggende relaties. Gemixte scholen en een betere verhouding tussen huur- en koopwoningen in de wijk zullen hieraan bijdragen, alsmede aan de leefbaarheid van de wijk. Tot slot moeten armoede en werkloosheid in de wijk worden tegengaan, zodat de verleiding tot criminaliteit krimpt. Meer werkgelegenheid voor de bewoners in combinatie met betere hulp en voorzieningen voor jongeren moeten Overvecht en de kansen van haar jongeren vooruithelpen.