Literatuur, een onwerkelijke werkelijkheid

Abstract

In dit onderzoek draait het om de ontische en ontologische grenzen van de literatuur. Gaat de filosofische bezinning op literatuur door waar de letterkundige praktijk stopt of overlappen ze elkaar? Moet de ontologische dimensie gezien worden als een blauwdruk voor de ontische dimensie van literatuur? Het doel van dit onderzoek is het vinden van een antwoord op de vraag of een ontologische reflectie op literatuur een literaire analyse vanuit de ontische praktijk van de letterkunde kan verrijken. Via verschillende wegen wordt hier gepoogd om tot een antwoord te komen op deze vraag. De ontologische bezinning die in dit onderzoek het uitgangspunt vormt, komt voort uit het proefschrift Literatuur, autonomie en engagement van Aukje van Rooden uit 2015. Zij pleit voor een relationele visie op literatuur met als kern haar ontologische basis: het ontwerkelijkende karakter van literatuur. De manier waarop Van Rooden komt tot ontwerkelijking als de ontologische basis van literatuur, wordt in dit onderzoek kritisch besproken. Ook wordt de filosofisch getinte visie van Van Rooden op de relationaliteit van literatuur vergeleken met de hedendaagse discussie over dit onderwerp binnen het Nederlands literaire veld. Deze theoretisch-ontologische weg wordt vervolgens verbonden met een weg waarin de ontische praktijk van de letterkunde centraal staat. Door verschillende passages uit De consequenties van Niña Weijers uit 2014 te analyseren op hun defamiliariserende werking – een kernbegrip uit het Russisch Formalisme – ontstaat er een ontische analyse. Op dit punt van het onderzoek is er de mogelijkheid om deze ontische analyse te verbinden aan de ontologische bezinning op het ontwerkelijkende karakter van literatuur. Zo kan een antwoord geformuleerd worden op de vraag of een ontologische bezinning op het ontwerkelijkende karakter van literatuur een ontische analyse vanuit de letterkundige praktijk kan verrijken.