Uit het lood geslagen – Een dramaturgische analyse van Sic Transit Gloria Mundi (Dries Verhoeven)

Abstract

In coproductie met het SPRING Performing Arts Festival in Utrecht stelde theatermaker en beeldend kunstenaar Dries Verhoeven in 2018 zijn spraakmakendste werk tot nu toe tentoon op het stadsplein de Neude in Utrecht. Het kunstwerk, getiteld Sic transit gloria mundi (‘zo passeert de wereldse grootsheid’) is een bouwplaats, waarmee de komst van een monument voor het einde van de westerse hegemonie wordt aangekondigd. Het kunstwerk lokte vele reacties uit en legde daarmee maatschappelijk discours bloot. Bovenal nodigt het kunstwerk de toeschouwer uit tot een kritische reflectie op vanzelfsprekend geachte machtsposities. Het doel van dit onderzoek is het in kaart brengen van de dramaturgische strategieën van dit kunstwerk, om te analyseren hoe het kunstwerk de toeschouwer beweegt tot een kritische reflectie. De analyse is opgedeeld in drie fasen, waartoe het kunstwerk de toeschouwer uitnodigt: nieuwsgierigheid, ontregeling en reflectie. De overkoepelende en belangrijkste dramaturgische strategie van Sic transit gloria mundi is over-identificatie. Deze strategie stelt kunstenaars in staat deel te nemen aan een politiek of economisch discours, door de identiteit of het format van hun opponent – in dit geval het kapitalistische systeem – na te bootsen, om deze tegelijkertijd te kunnen bekritiseren en ondermijnen. Met de theorie van politicologe Chantal Mouffe beargumenteer ik dat de strategieën van het kunstwerk ervoor zorgen dat het kan deelnemen in wat Mouffe een counter-hegemonische strijd noemt: een strijd tegen de neoliberale hegemonie. Alle dramaturgische strategieën tezamen zorgen ervoor het kunstwerk verzet kan bieden tegen twee vanzelfsprekend geachte hegemonieën of machtsposities: die van het kapitalistische systeem in het Westen, en die van het Westen in de wereld.