| dc.description.abstract | Tussen 1470 en 1480 vervaardigde de Venetiaanse schilder Carlo Crivelli drie verschillende voorstellingen van de Man van Smarten. De Montefiore Piëta, de New Yorkse Piëta en de Piëta uit de Johnson Collectie waren alledrie onderdeel van een groter altaarstuk. Wat opvalt, is echter hoezeer de Montefiore Piëta in expressie verschilt van andere twee piëta’s. Bij de Montefiore Piëta drukken de figuren rondom Christus niet met verwrongen gezichten, tranen en opengesperde monden hun gevoelens uit, maar legt één engel liefdevol zijn hoofd tegen dat van Christus, terwijl een andere engel zich van de kijker afwendt. Aangezien de werken in een korte tijdsspan zijn vervaardigd, ligt de reden voor dit verschil niet zomaar in een chronologisch bepaalde ontwikkeling die Crivelli als kunstenaar doormaakte. In deze paper wordt dan ook de vraag gesteld of het verschil in expressie tussen de drie genoemde piëta’s moet worden herleid tot de invloed van de opdrachtgever of de inventiviteit van Crivelli als kunstenaar. Hierbij focust de paper zich op de franciscaanse opdrachtgever van de Montefiore Piëta, omdat verdere informatie over de specifieke opdrachtgever ontbreekt.
Na het verlaten van zijn geboortestad Venetië, ging Crivelli in Padua in de leer bij Francesco Squarcione, die zeer geïnteresseerd was in de nieuwe renaissancestijl van schilderen. Hier ontmoette Crivelli invloedrijke kunstenaars zoals Mantegna, Donatello en Bellini. Later in zijn leven vestigde Crivelli zich in de Marken, waar hij veel opdrachten zou krijgen van onder andere de bedelorden.
Crivelli kreeg met name veel opdrachten van de franciscanenorde en ook de Montefiore Piëta bevond zich oorspronkelijk in een franciscanenkerk. Of het patronage van de franciscanen leidde tot bepaalde vaste kenmerken in de kunst voor hun kerken en kloosters, blijft een twistpunt voor kunsthistorici. Sommige kunsthistorici merken op dat de franciscanen een voorkeur hadden voor expressieve werken. Dit zou het idee tegenspreken dat de serene expressiviteit van de Montefiore Piëta een gevolg is van een algemene voorkeur van de franciscanen voor weinig expressie. Bovendien zijn de Piëta uit de San Pietro di Muralto in Camerino en de Piëta uit de San Francesco in Fabriano, beide afkomstig uit franciscanenkerken, ook expressieve werken van Crivelli.
De voorstelling van de Man van Smarten kent een traditie die zijn oorsprong heeft in de iconentraditie van Byzantium. In de Veneto werd de voorstelling aangepast door kunstenaars. Engelen werden toegevoegd aan de voorstelling, of Maria en Johannes de Evangelist. Ook werd er soms een achtergrond toegevoegd. Kunstenaars gingen volgens verschillende auteurs zoals Thomas Golsenne en Hans Belting ook in meer of mindere mate in dialoog met Alberti’s invloedrijke Della pittura, waarin hij beschrijft hoe een narratieve voorstelling vorm moet krijgen en hoe emoties overgebracht moeten worden.
Kunsthistoricus Hans Belting omschrijft een zoektocht van verschillende kunstenaars naar een balans tussen de historia zoals Alberti deze omschrijft en de iconentraditie van de Man van Smarten. Hij meent dat Crivelli één van deze kunstenaars is, maar dat hij er simpelweg niet in slaagt. Kunsthistoricus Thomas Golsenne meent echter dat Crivelli zich expres tegen Alberti’s richtlijnen keert en dat hij door het weergeven van hevige expressie de kracht van de icoon probeert te behouden.
Omdat de voorstellingen van de Man van Smarten van Crivelli in weergave weinig verschillen, lijkt het idee dat de expressie van de Montefiore Piëta slechts vorm kreeg door het toepassen van Alberti’s richtlijnen onwaarschijnlijk. Daarom is het aannemelijk dat de specifieke opdrachtgever een voorkeur had voor werken met een serenere expressie en dat Crivelli deze wist weer te geven door zijn kennis van Alberti’s Della pittura. | |
