Agendavorming in de Europese Unie. Een onderzoek naar de ontwikkeling van agendavorming omtrent antiterreurnetwerken in de Europese Unie na de terreuraanslagen in New York, Madrid en Londen

Abstract

Brussel, 14 september 2001: ‘Aanslagen maken wereld rijp voor coalitie tegen terrorisme’. Enkele dagen na de aanslagen in New York hadden de Europese ministers van Justitie alreeds de eerste maatregelen tegen terrorisme vastgesteld. Drie jaar later na de bomaanslagen in Madrid en naderhand ook Londen werd de besluitvorming omtrent antiterreurmaatregelen verder opgeschroefd. De terroristische aanslagen aan het begin van de eenentwintigste eeuw leidden tot veranderingen in het Europese antiterreurbeleid. De vraag die in deze analyse centraal stond is in welke mate hebben crises invloed op de agendavorming omtrent antiterreurnetwerken van de Europese Unie? De hoofdvraag werd ondersteund door een viertal deelvragen die ingaan op het effect van de afzonderlijke aanslagen.

Om de omslag in de agendavorming omtrent antiterreurnetwerken te verklaren zijn een drietal theorieën toegepast. Allereerst is de window of opportunity-theorie van Kingdon aan bod gekomen. Deze theorie verklaart waarom bepaalde kwesties op de agenda komen. De volgende theorie is de punctuated-equilibrium theorie van Baumgartner en Jones. Hun theorie tracht te verklaren waarom er over het algemeen een stabiel proces van beleidsvorming plaatsvindt, terwijl er zich soms grote veranderingen voordoen. De derde theorie van Boin, ‘t Hart en McConnell handelt over crisisexploitatie en beleidshervorming. Deze theorie identificeert de factoren die de impact van een crisis op de politiek en het bestuur verklaren.

In deze analyse stond de agendaontwikkeling van het visuminformatiesysteem (VIS) centraal. Het visuminformatiesysteem werd na de aanslagen ontwikkeld om de uitwisseling van visumgegevens tussen de Europese lidstaten te vergemakkelijken. Het was één van de maatregelen van de Europese Unie ter voorkoming van verdere terroristische aanslagen. Voor dit onderzoek naar de ontwikkeling van antiterreurnetwerken zijn de agenda’s van de Europese Raad, de Raad Justitie en Binnenlandse Zaken, de LIBE-commissie van het Europees Parlement en de Tweede Kamer geanalyseerd. Het kwantitatieve gedeelte van dit onderzoek richtte zich op het aantal agendapunten betreffende het VIS in de verschillende instituten. Bij het kwalitatieve gedeelte van dit onderzoek is gekeken naar de ontwikkeling van het visuminformatiesysteem en het besluitvormingsproces van de verschillende instellingen. Voor de conclusie zijn alle gegevens met elkaar vergeleken om een goed beeld te kunnen vormen van de agendavorming omtrent het visuminformatiesysteem.

Concluderend kan gesteld worden dat de aanslagen in het begin van de eenentwintigste eeuw invloed hebben gehad op de agendavorming omtrent antiterreurnetwerken in de Europese Unie. Een belangrijke kanttekening die gesteld moet worden bij deze conclusie is dat de invloed van een crisis afhangt van het soort agenda. De Europese Raad en de JBZ-raad beschikken over een voorstel- respectievelijk onderhandelingsagenda. Zij hebben de macht om hun eigen agenda aan te passen aan recente ontwikkelingen. De LIBE-commissie en de Tweede Kamer hebben een vaststellings- respectievelijk volgagenda. Zij zijn wat betreft Europese besluitvorming afhankelijk van hogere organen. Deze volksvertegenwoordigende organisaties bepalen wat betreft Europese besluitvorming hun eigen agenda niet, waardoor ze deze ook niet kunnen aanpassen aan de waan van de dag.