À la Japonaise Japanse kunst in Nederlandse kunstenaarsverzamelingen 1854-1914

Abstract

Deze thesis poogt Japanse kunst in Nederlandse kunstenaarsverzamelingen in de tweede helft van de negentiende eeuw in kaart te brengen. Door het analyseren van de aanwezigheid van Japanse kunst in nalatenschapsveilingcatalogi en atelierfoto’s en -beschrijvingen van kunstenaars die tussen 1854 en 1914 werkzaam waren in Den Haag en Amsterdam wordt er een beeld geschetst van de mate van japonisme onder Nederlandse kunstenaars. Nederland had al sinds de 1638 een exclusieve handelsbetrekking met Japan waardoor er sindsdien al Japanse objecten zich in Nederland bevonden. Waar tot de jaren 1890 de nadruk eerder lag op het exotische en etnografische element van Japanse kunst, kwam vervolgens de nadruk meer te liggen op Japanse prentkunst als meest hoogstaande kunstvorm. Getuige van deze kentering zijn de talrijke tentoonstellingen – voornamelijk met werken uit de winkel van Siegfried Bing – van Ukiyo-e, die onder meer door verschillende kunstenaarsverenigingen in Den Haag en Amsterdam werden georganiseerd. Een uitzondering hierop vormt de blijvende waardering voor Japans porselein, dat sinds eeuwen werd verzameld en zeer hoog werd gewaardeerd. In de ateliers van Nederlandse kunstenaars bevonden zich ook Japanse objecten. De meeste ateliers waren ingericht in een Oudhollandse stijl met daarin verschillende exotische voorwerpen. Binnen die exotische attributen waren ook Japanse voorwerpen zoals waaiers, keramiek en prenten te vinden. Er lijkt echter geen sprake te zijn van een kunstenaar die specifiek een voorkeur had voor Japan. Meestal zijn de Japanse voorwerpen een van de vele, meestal ook exotische, voorwerpen die een kunstenaar in zijn atelier had staan. Binnen de kunstenaarsverzamelingen zijn verschillen te zien. De oudere garde van Mesdag, Artz en Bilders verzamelden vooral decoratieve voorwerpen voor in het interieur, aansluitend op de Oudhollandse traditie. De jongere generatie lijkt juist meer de Japanse prenten te verzamelen. Deze scheiding tussen de jongere generatie kunstenaars en de oudere garde is ook terug te zien in de drie casussen in deze thesis. Japanse kunst maakte deel uit van het leven van de Nederlandse kunstenaar rond 1854-1914: men kwam het tegen in musea, winkels, kranten, tijdschriften en ateliers van andere kunstenaars. Een echt grote rol lijkt er echter niet voor weggelegd, de meeste kunstenaars kochten Japans keramiek, waaiers, bronzen et cetera, waarna ze het op een decoratieve manier in het atelier plaatsten om er niets expliciets mee te doen.