Verantwoording in een context van patronage en corruptie De invloed van lokale culturen van verantwoording op de relatie tussen zuidelijke partnerorganisaties en noordelijke donororganisaties in ontwikkelingssamenwerking

Abstract

Dit onderzoek is gericht op verschillende culturen van verantwoording in een context van ontwikkelingssamenwerking. Centraal staat hoe, binnen ontwikkelingssamenwerking, lokale verantwoordingsculturen in het Zuiden invloed uitoefenen op de praktijk van verantwoording aan noordelijke donororganisaties. Verschillende verantwoordingsculturen houden in dat er verschillende manieren van verantwoording zijn. Verantwoordingsculturen worden beïnvloed door de lokale cultuur en door ervaringen met bestuur en verantwoording. Verantwoordingsculturen zijn concreet te beschrijven aan de hand van vier indicatoren: individualisme versus collectivisme, strakheid versus losheid, hiërarchie versus egalitarisme en verschillende legitimiteitsgronden. Aan de hand van de vier indicatoren zijn zestien verschillende verantwoordingsculturen te onderscheiden. Het begrip verantwoordingsculturen wordt dus niet gebruikt als containerbegrip voor alle verschillen in verantwoording, maar om verschillen in verantwoording te verklaren en verantwoordingsculturen van elkaar te onderscheiden. Door een reeks oriënterende interviews met noordelijke donororganisaties en een casusstudie van één specifieke verantwoordingsrelatie tussen Tanzaniaanse ontwikkelingsorganisatie KIWAKKUKI en noordelijke donororganisaties, wordt de invloed van lokale verantwoordingsculturen op de praktijk van verantwoording onderzocht. De lokale verantwoordingscultuur van Tanzania en de verantwoordingscultuur van noordelijke donororganisaties is lijnrecht tegenover elkaar te stellen. De lokale verantwoordingscultuur van Tanzania is te kenmerken als een collectieve cultuur - losse cultuur - hiërarchische cultuur - legitimiteit op grond van patronage, terwijl de verantwoordingscultuur noordelijke (Nederlandse) donororganisaties te kenmerken is als individuele cultuur - strakke cultuur - egalitaire cultuur - legitimiteit op grond van democratische beginselen. Uit de casusstudie blijkt dat de daadwerkelijke invloed van lokale verantwoordingsculturen op de praktijk van verantwoording aan noordelijke donoren, in eerste instantie gering lijkt. Het verantwoorden gaat meestal goed en er lijkt meestal een gelijk begrip te bestaan van verantwoording, een gelijke verantwoordingscultuur. Maar tegelijkertijd lijken er onder de oppervlakte wel degelijk invloeden te bestaan van lokale verantwoordingsculturen en zijn er verschillen waarneembaar. De verschillen liggen vooral in de mate van precisie, rapporteren over het resultaat in plaats van over het proces, daaraan onderliggend verschillende legitimiteitsgronden voor verantwoording, en de rol van hiërarchie in verantwoording. Vooral lager in de organisatie hebben lokale verantwoordingsculturen meer invloed. De mate van invloed van lokale verantwoordingsculturen op de praktijk van verantwoording aan donororganisaties lijkt beperkt. Dit komt deels doordat verantwoording binnen KIWAKKUKI goed is geïnstitutionaliseerd – door een goede organisatiestructuur en een goede moraal – en door de dominante positie van donororganisaties in het dicteren van het type verantwoordingscultuur. Hoewel in dit onderzoek de een crossculturele verantwoordingsrelatie centraal staat, is het resultaat eveneens relevant voor het Noorden, omdat ook in het Noorden verschillende cultuurinvloeden bestaan en er verschillende ervaringen zijn met verantwoording. Daardoor kan ook in het Noorden een verschillende invulling van verantwoording bestaan. Het verdient aanbeveling om meer bewust te worden van verschillende culturen van verantwoording. Daardoor kan de verantwoordingspraktijk beter worden begrepen en kan worden gestreefd naar een goede werking van het verantwoordingsmechanisme.