We blijven altijd koempels. Angst in de representatie van het Limburgs mijnverleden in Tien torens diep. Een verhaal over vriendschap (2004) van Jacques Vriens

Abstract

Hedendaagse herinneringen aan het Limburgs mijnverleden lijken gekenmerkt te worden door een paradoxale tendens tussen enerzijds een overwegend positieve en anderzijds een authentieke weergave van de geschiedenis. Een overwegend positieve weergave wijst op een ideologie waarin collectieve identiteitsvorming een belangrijke rol speelt. Het concept cultural memory biedt inzicht in het proces achter deze collectieve identiteitsvorming: op basis van representaties van het verleden in algemeen toegankelijke artefacten kunnen groepen mensen zich met elkaar verbonden voelen. Om meer inzicht te krijgen in de betekenissen die circuleren binnen hedendaagse herinneringen aan het mijnverleden geef ik in dit eindwerkstuk een ideologiekritische analyse van de historische jeugdroman Tien torens diep. Ik benader deze jeugdroman als een ‘collectieve tekst’ die dient als middel om het mijnverleden te herinneren. Mijn onderzoeksvraag hierbij luidt: ‘In hoeverre speelt de emotie angst een rol in de representatie van het Limburgs mijnverleden in Tien torens diep. Een verhaal over vriendschap (2004) van Jacques Vriens?’ Aangezien angst in verhalende teksten vaak nauw verbonden is aan spanning, maak ik bij mijn analyse gebruik van verteltechnieken die erop gericht zijn de aandacht van de lezer vast te houden. De resultaten van mijn analyse tonen aan dat angst een belangrijke rol speelt in de representatie van het mijnverleden. Het hoofdpersonage Stef wil samen met zijn beste vriend Victor mijnwerker worden, maar hij is tegelijkertijd bang voor de gevaren ondergronds. De tegenstrijdigheid tussen enerzijds positieve en anderzijds negatieve associaties met het mijnwerkersberoep wekt continue spanning op in het verhaal. Deze spanning blijkt onder andere uit twee motieven die indirect verwijzen naar angst (‘het clublied van de Jonge Koelpieten’ en ‘de groet Glück auf’’). Hoewel angst aanvankelijk een inherent onderdeel van vriendschap lijkt te zijn, blijkt in de ontknoping dat vriendschap los van angst kan blijven bestaan. Het voortbestaan van vriendschap biedt aanknopingspunten voor collectieve identiteitsvorming op basis van (positieve) herinneringen aan een gemeenschappelijk verleden. De representatie van het mijnverleden in Tien torens diep lijkt dus beïnvloed te worden door hedendaagse ideologieën waarin collectieve identiteitsvorming een belangrijke rol speelt. Een interdisciplinaire benadering van onderzoek naar cultural memory kan een waardevol kader vormen voor vervolgonderzoek naar de manier waarop teksten op basis van emoties onze herinneringen aan het verleden vormgeven.