Genderperformativiteit en de huwelijks- en sociale kwestie in Majoor Frans (1875) van A.L.G. Bosboom-Toussaint en Een Alkmaarsche Burgemeestersdochter (1898) van M.W. Maclaine Pont

Abstract

Deze scriptie onderzoekt wat de genderperformativiteit van vrouwelijke personages in Majoor Frans (1875) van A.L.G. Bosboom-Toussaint en Een Alkmaarsche Burgemeestersdochter (1898) van M.W. Maclaine Pont, zegt over de huwelijks- en sociale kwestie van vrouwen uit de hogere klasse, tijdens de eerste feministische golf tussen 1870 en 1898. Aan de hand van de theorie van Judith Butler uit Bodies That Matter (2011), aangevuld met theorie uit Gender & Performance (2012) van Kati Röttger et al., wordt genderperformativiteit ingevuld als een opvoering van genderidentiteit. Gender, evenals identiteit, wordt geconstrueerd. Deze identiteitsconstructie is volgens Butler een culturele constructie die wordt gevormd door discours. Als we bijvoorbeeld een jongen zien spelen met poppen en dit openlijk afkeuren door te zeggen: “Jongens horen niet met poppen te spelen. Dat is voor meisjes”, dan construeren wij met taal (discours) een (gender)matrix. Deze matrix zou dus geïnterpreteerd kunnen worden als een verzameling van allerlei veel voorkomende uitspraken in een maatschappij, over hoe mannen en vrouwen zich dienen te gedragen (‘performance’). In Majoor Frans is het personage Francis Mordaunt onderzocht op genderperformativiteit en in Een Alkmaarsche Burgemeestersdochter Elisabeth Blaeu en mevrouw Van Saenden. Per roman is een gendermatrix opgesteld met daarin de heersende genderconventies, bekeken vanuit personageopbouw en focalisatie. Dit is gedaan aan de hand van het karakterkwalificatietabel van Mieke Bal, een methode afkomstig uit haar boek Narratology (2017). In Majoor Frans staat de huwelijkskwestie voorop. De huwelijkskwestie ging vooral om de rol van de vrouw in het huwelijk. Ongehuwd was zij handelingsbekwaam, maar wanneer zij trouwde werd zij overgeleverd aan de bescherming van de echtgenoot. Er was toestemming nodig van de man voor handelingen met rechtsgevolgen, zoals kopen, huren en lenen. Op deze manier verloor de vrouw haar onafhankelijkheid. Francis Mordaunt was bang haar onafhankelijkheid door het huwelijk te verliezen, en besloot daarom, geheel tegen de conventies in, nooit te trouwen. Totdat zij een riante erfenis kreeg. Zodoende kon zij zelf haar partner kiezen en financieel onafhankelijk blijven. In Een Alkmaarsche Burgemeestersdochter staat juist de sociale kwestie voorop. Ongehuwde vrouwen en weduwen hadden niets omhanden dan het huishouden en de opvoeding van de kinderen. Zij hadden geen toegang tot scholing en mochten zich niet mengen in de politiek. Mevrouw Van Saenden breekt met deze conventie doordat zij een onofficiële plek binnen de politiek weet te bemachtigen, dankzij haar adellijke afkomst, status, politieke ideologie en standvastigheid. De analyses laten uiteindelijk zien dat de genderperformativiteit van de vrouwelijke personages in de twee romans op gespannen voet staan met de gendermatrix in de romanwerkelijkheid. Gezien de historische context waarin vrouwen tijdens de eerste feministische golf juist deze spanningsvelden in de gendermatrix probeerden te bewerkstelligen, zijn de romans representatieve cultuurproducten van hun tijd. Deze scriptie heeft aangetoond dat literatuur als spiegel kan dienen van een bepaalde tijdsperiode. Door vanuit romans de heersende conventies te analyseren aan de hand van genderperformativiteit, en deze te vergelijken met de heersende conventies buiten de romanwerkelijkheid, kan een nieuw perspectief worden geboden op een bepaalde tijdperiode in de geschiedenis.