“Er heerschte slapheid en lauwheid in alles”: Representaties van nationale stereotyperingen in relatie tot economische en artistieke moderniteit in Frits Millioen en zijne vrienden (1869) van A.L.G. Bosboom-Toussaint

Abstract

Geertruida Bosboom-Toussaint lijkt op het eerste gezicht een conventionele schrijfster uit de negentiende eeuw, maar wie haar teksten beter leest, komt erachter dat zij onderhuids kritiek uitoefende op allerlei maatschappelijke thema's. In "Frits Millioen en zijne vrienden" (1869) blijkt ze nationalisme-kritiek uit te oefenen op de toenmalige Nederlandse samenleving. In deze scriptie wordt onderzocht welke kritiek er naar voren komt in de roman aan de hand van representaties van nationale stereotyperingen die erin voorkomen. Aan de hand van bevindingen van Joep Leerssen wordt geanalyseerd hoe de representaties van nationale stereotyperingen die in de roman voorkomen, passen in het toenmalige beeld dat men van Nederland en andere Europese landen had. Behalve representaties van nationale stereotyperingen, speelt ook vooruitgang een grote rol in "Frits Millioen". Volgens de toenmalige opvatting verkeerde Nederland in malaise. Het land moest een voorbeeld nemen aan omringende landen waar de modernisering op gang was gekomen. Ook in de roman wordt deze opvatting verbeeld. Nederland moet een voorbeeld nemen aan Engeland als het gaat om industrialisering en aan België, Frankrijk en Rusland als het gaat om vernieuwende kunst. Matei Calinescu noemt deze twee vormen van vernieuwing respectievelijk de "Bourgeois modernity" en de "Aesthetic modernity" en deze zijn met elkaar verwikkeld in een dialectische beweging. In "Frits Millioen" wordt deze dialectische beweging verbeeld door de hoofdpersonages Frits Rosemeijer, die een succesvol industrieel wordt, en Piet Snibs, die een gevierde romantische kunstenaar is. Beide kunnen alleen in het buitenland slagen en niet in Nederland. Deze scriptie gaat in op de vraag waarom dat zo is en wat dit zegt over negentiende-eeuwse opvattingen over Nederland en moderniteit.