Orde is geboden. De omgang van lokale Nederlandse overheden met Belgische vluchtelingen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Een vergelijking tussen vluchtelingenkampen in Bergen op Zoom en Ede

Abstract

Dit onderzoek draagt bij aan het debat over de houding die Nederlanders aannamen tegenover de grote stroom aan Belgische vluchtelingen die het neutrale land binnentrokken gedurende de Eerste Wereldoorlog. De bestaande studies hebben gemeen dat zij een generaliserend beeld van geheel Nederland schetsen. Dit onderzoek probeert daar aan te ontkomen door zich te richten op verschillen in de regionale houdingen die bestuurlijke autoriteiten aannamen tegenover Belgische vluchtelingen. Twee casus worden met elkaar vergeleken; het Vluchtoord Ede en Vluchtoord Plein XIII in Bergen op Zoom. De vluchtoorden kenden vergelijkbare sociale omstandigheden, maar een andere culturele verbondenheid met België. De autoriteiten in beide gemeenten en vluchtoorden behandelden de Belgische vluchtelingen op gelijke wijze. Zij kenden een sterke welwillendheid om mee te werken aan de humanitaire hulp voor de vluchtelingen. Echter zagen zij de vluchtelingen als een gevaar voor de publieke orde. Er werd gevreesd voor conflicten tussen hen en de plaatselijke bewoners en voor ziekten die deze groep armoedige Belgen met zich mee zouden nemen. Deze angst en het feit dat de Belgische vluchtelingen zich in de onderklassen van de samenleving begaven legitimeerden de opvang van de vluchtelingen in afgesloten vluchtoorden. Het maakte ook de extreme controle van de kampleiding over de levens van de vluchtelingen in beide vluchtoorden aanvaardbaar. De verschillende regionale autoriteiten in Nederland handelden vanuit ‘assistance and surveillance’ zoals in grote delen van Europa ook werd gedaan. Humanitaire hulp was een middel om de publieke orde te behouden. Tussen Bergen op Zoom en Ede bestonden desondanks minimale verschillen. Die verschillen komen neer op een mildere controle en straffensysteem in Bergen op Zoom. Dat is toe te schrijven aan de grotere religieuze en culturele verbondenheid met de Belgische vluchtelingen in Bergen op Zoom.