Stereotypering binnen het mondiale kunstdiscours. Een onderzoek naar het fenomeen stereotypering binnen de exposities Magiciens de la Terre en Snap Judgments: New Positions in Contemporary African Photography.

Abstract

De aanleiding van het onderzoek binnen deze thesis is de observatie dat er binnen de Nederlandse tentoonstellingspraktijk voor hedendaagse kunst tot op heden nog steeds relatief weinig aandacht besteed wordt aan kunst uit andere delen van de wereld dan het Westen. Curator en kunstcriticus Simon Njami (1962) koppelde het beperkte aantal grote tentoonstellingen in Nederland van hedendaagse niet-westerse kunst -en met name Afrikaanse kunst - aan heersende stereotiepe ideeën in Nederland over niet-westerse kunst. Binnen dit onderzoek is voortgegaan op de theorie van Njami, met als doel om de problematiek rondom stereotypering van niet-westerse kunst en kunstenaars inzichtelijker te maken, zodat westerse kunstinstellingen hier meer kennis over krijgen en deze kennis toe kunnen passen wanneer zij niet-westerse kunst exposeren. Hiervoor is een kwalitatief onderzoek uitgevoerd aan de hand van twee specifieke tentoonstellingen die met elkaar zijn vergeleken, namelijk de tentoonstelling Magiciens de la Terre uit 1989 die in Parijs werd georganiseerd door curator Jean-Hubert Martin (1944) en de expositie Snap Judgments: New Positions in Contemporary African Photography die werd samengesteld door curator Okwui Enwezor (1963-2019) en in 2008 werd getoond bij het Stedelijk Museum in Amsterdam. Deze exposities werden met elkaar vergeleken omdat Magiciens de la Terre werd beticht van het stereotyperen van niet-westerse kunst en kunstenaars en er binnen Snap Judgments juist nadrukkelijk werd gestreden tegen het stereotiepe beeld van Afrika dat in het Westen heerst. Binnen het onderzoek stond de volgende vraag centraal: Op welke manieren werd er (bewust en/of onbewust) omgegaan met stereotypering van niet-westerse kunst en kunstenaars binnen de tentoonstellingen Magiciens de la Terre (1989) en Snap Judgments: New Positions in Contemporary African Photography (2008)?

Om deze vraag te onderzoeken is een literatuurstudie gedaan naar het fenomeen stereotypering vanuit de theorieën van onder andere Homi K. Bhabha (1949), Rasheed Araeen (1935), Edward Said (1935-2003) en Stuart Hall (1932-2014). Daarnaast zijn de twee tentoonstellingen Magiciens de la Terre en Snap Judgments: New Positions in Contemporary African Photography onderzocht als casestudies waarbij deze exposities met elkaar vergeleken zijn qua opzet, visie en doelstellingen van de curatoren, de selectieprocedures en de manier waarop beide curatoren om zijn gegaan met het fenomeen stereotypering binnen deze exposities. Ten slotte is een analyse gemaakt van de reacties die de tentoonstellingen ontvingen vanuit de pers en de wetenschappelijke literatuur op het gebied van stereotypering om op die manier de visie en aanpak van beide curatoren te toetsen.

Uit de belangrijkste onderzoeksresultaten is enerzijds naar voren gekomen dat Martin en Enwezor binnen hun exposities op verschillende manieren, bewust en onbewust, omgingen met het fenomeen stereotypering van niet-westerse kunst en kunstenaars. Martin handelde namelijk veelal onbewust vanuit stereotiepe ideeën over niet-westerse kunst en kunstenaars. Enwezor daarentegen ging heel bewust om met stereotiepe noties over kunst en kunstenaars uit het Afrikaanse continent. Daarnaast is uit de onderzoeksresultaten naar voren gekomen dat het voor Enwezor lastig is gebleken om een geheel onvertekend beeld te creëren van hedendaagse Afrikaanse kunst zonder daarbij enigszins te generaliseren.