Maatschappelijk draagvlak: tot op zekere hoogte? Een kwalitatief onderzoek naar het beïnvloeden van maatschappelijk draagvlak in megaprojecten

Abstract

Het maatschappelijk draagvlak is in alle ruimtelijke projecten, structureel onderwerp van discussie (Rijnveld & Koppenjan, 1997, p. 94-97). Dit geldt voor het bouwen van een berg in Nederland waarschijnlijk des te meer, omdat de urgentie hiervoor ontbreekt. Juist die urgentie is doorgaans een kenmerk is van megaprojecten (WRR, 1994, p. 20, 61). In dit onderzoek wordt in twee projecten onderzocht welke factoren van invloed zijn op het maatschappelijk draagvlak en hoe de projectorganisatie op deze factoren kan sturen. Het Wieringerrandmeer en Blauwestad zijn geselecteerd op basis van kenmerken van de berg. Het proces van deze casestudies is gereconstrueerd op basis van interviews met een aantal kernactoren. Dit biedt lerend vermogen voor de berg.

De onderzoeksvraag luidt: Op welke manier hebben maatschappelijke actoren invloed op het besluitvormingsproces van megaprojecten en hoe kan de projectorganisatie van de berg de maatschappelijke actoren sturen, op basis van dit onderzoek?

De bevindingen sluiten gedeeltelijk aan bij de verwachtingen die zijn gebaseerd op de literatuur van onder meer Arnstein (1969) en Bailey e.a. (2001). Het ideale participatieniveau is volgens hen een niveau waarop de projectorganisatie en burgers ten minste samenwerken. In de onderzochte casestudies varieert het participatieniveau, maar is het altijd lager dan wat Arnstein (1969) en Bailey e.a. (2001) beogen, terwijl dit niet altijd leidt tot een minder breed maatschappelijk draagvlak. Uit de casestudies blijkt daarnaast dat zeven factoren bepalend zijn voor de mate van maatschappelijk draagvlak. Vijf van deze factoren zijn endogeen, de oorzaak van de factor is onderdeel van het project, zodat de projectorganisatie van de berg er op kan sturen: # Participatie van bewoners # Aantal partijen # Continuïteit in de projectorganisatie # Houding van de projectorganisatie # Houding van de omgeving

Elke factor is op enkele manieren te beïnvloeden voor de projectorganisatie van de berg. Dit is in paragraaf 8.3 nader uitgewerkt. De factoren aantal partijen, houding van de projectorganisatie en houding van de omgeving sluiten aan bij de theorieën van Bartels e.a. (1998), Flyvbjerg e.a. (2003), Forester (1994) en Van Marrewijk e.a. (2008). Dit geldt niet voor de participatie van bewoners en de continuïteit in de projectorganisatie. Daarnaast komen factoren die volgens Huberts (1988), Aarts (1990) en Rijnveld & Koppenjan (1997) van belang zijn voor het maatschappelijk draagvlak niet naar voren. Het voeren van harde en een offensieve strategie door maatschappelijke actoren geeft in de casestudies geen grotere kans op succes. Ook van een belangrijke rol voor de media is geen sprake.

In dit onderzoek blijkt dat de eerste ronden van dergelijke megaprojecten cruciaal zijn voor het maatschappelijk draagvlak. Het prille maatschappelijk draagvlak moet gedurende het project voortdurend worden bevestigd door als projectorganisatie open en continu te communiceren. Wanneer dit op de juiste wijze in de praktijk wordt gebracht, komt de invloed van maatschappelijke actoren vooral tot stand in direct overleg met de projectorganisatie. Voor het maatschappelijk draagvlak is het een minder goed signaal als deze invloed zich via politici uit.

Verder blijkt uit dit onderzoek dat de projectorganisatie van de berg het maatschappelijk draagvlak tot op zekere hoogte kan sturen. Het opvolgen van de adviezen die zijn gekoppeld aan de vijf endogene factoren biedt dan ook geen garantie, maar vergroot de kansen voor een maatschappelijk draagvlak zeer zeker.