| dc.description.abstract | Als basis voor dit eindwerkstuk dient het artikel dat Erica van Boven schreef over de receptie van de roman Lady Chatterley's Lover van de Engelse auteur D.H. Lawrence (1885-1930) in Nederland in de jaren dertig. In 1960 kreeg deze roman grote bekendheid na het wereldberoemde proces in Engeland tegen uitgeverij Penguin, die werd aangeklaagd vanwege het vermeende pornografische karakter van de roman. In 1932 vielen Nederlandse recensenten echter helemaal niet over de 'schokkende woorden' van Lawrence. Het was juist de 'terug-naar-de natuur'-boodschap die toen in het oog sprong. De geest had in de ogen van Lawrence gezorgd voor de wetenschappelijke revolutie, die aan de basis stond van het huidige industriële klimaat. Hiermee keerde hij de waardenhiërarchie die de elite doorgaans hanteerde helemaal om. Het intellect vormde niet de oplossing van de eigentijdse problemen, maar was hiervan juist de oorzaak.
Lady Chatterley's Lover valt niet alleen te lezen als een pleidooi voor de erotiek, maar ook als een antikapitalistisch pleidooi. Het kwaad wordt gevormd door de moderniteit, die de man zijn masculiniteit heeft ontnomen. Een van de Nederlandse critici van Lawrence' roman was Menno ter Braak. Van Boven constateert dat Ter Braak net als zijn collega-critici aanvankelijk zeer positief op de roman reageerde, maar dat hij, naarmate de jaren dertig vorderden, steeds kritischer werd over de 'bacchantische' houding van Lawrence. Ter Braak zou reserves ontwikkeld hebben tegen de verheerlijking van de natuur, omdat deze verheerlijking ook een centraal thema vormde in de door nationaalsocialisten gepropageerde 'bloed en bodem'-literatuur.
De wijziging in Ter Braaks opvattingen ten aanzien van deze tendensroman vormde voor mij het uitgangspunt voor nader onderzoek. Bij dit onderzoek heb ik het werk van belangrijke denkers als Spengler, Ortega y Gasset en Huizinga betrokken. Ook heb ik verschillende recensies van Lady Chatterley's Lover geanalyseerd. Verder zijn alle publicaties onderzocht waarin Ter Braak refereert aan het werk van Lawrence, evenals de briefwisseling die hij onderhield met Edgar du Perron. Uit dit onderzoek blijkt echter dat nergens is terug te vinden dat Ter Braak aanvankelijk instemt met de maatschappijkritiek van Lawrence. Wel is hij enthousiast over het opstel dat Du Perron schrijft over de roman van Lawrence, maar een expliciete adhesie voor de terug- naar de natuur-ideologie van Lawrence heeft Ter Braak, voorzover ik kon nagaan, nimmer onder woorden gebracht. Ook in de latere artikelen waarin Ter Braak over Lawrence schrijft, komt zijn vermeende steun voor de 'terug-naar-de natuur'-boodschap niet naar voren.
Van Boven schrijft dat het programma van Lawrence aansloot bij een polemiek die Ter Braak in deze jaren voerde en die, in het voetspoor van de door hem bewonderde Nietzsche, gericht was tegen het type intellectuelen, zoals zijn oom Huizinga, dat de geest hoog stelde en het instinct als lager afwees. Inderdaad vormt deze houding de kern van 'Het instinct der intellectueelen', maar de naam van Lawrence komt in dit essay niet voor. Niettemin zijn de overeenkomsten tussen de intellectuelen die Ter Braak afwijst en Clifford Chatterley, de antagonist van de roman, erg groot en het zou hierom kunnen zijn dat Van Boven heeft gesteld dat Ter Braak Lawrence' pleidooi aanvankelijk verwelkomde. In 1937 kan er echter geen misverstand meer over bestaan: de medeoprichter van het Comité van Waakzaamheid en de auteur van Het nationaal-socialisme als rancuneleer wilde aan zijn lezers duidelijk maken dat een roman als Lady Chatterley's Lover zijn bedenkelijke kanten had. | |
