Onbeperkt spreekrecht ter terechtzitting: Een kwalitatief onderzoek naar de ervaringen met de uitbreiding van het slachtofferspreekrecht

Abstract

De positie van het slachtoffer is geruime tijd onderbelicht geweest in het strafproces. De rechtspositie is sinds de jaren tachtig echter op tal van punten versterkt. Hierdoor heeft het slachtoffer een meer erkende positie in het strafproces gekregen en is de aandacht voor het slachtoffer als procesdeelnemer groter geworden. Als gevolg zijn er mogelijkheden gekomen voor de benadeelde partij voor een voeging in het strafproces en werden er enkele processuele rechten toegekend aan het slachtoffer. Een voorbeeld hiervan is het in 2005 ingevoerde recht om te spreken ter terechtzitting voor slachtoffers van ernstige misdrijven. Slachtoffers dienden zich destijds in hun spreekrecht te beperken tot de gevolgen van het misdrijf. In de praktijk vond een deel van de slachtoffers deze reikwijdte van het spreekrecht echter te beperkt. Sinds 1 juli 2016 hebben slachtoffers daarom het recht om onbeperkt te spreken in de rechtszaal. Dit betekent dat slachtoffers zich hedendaags mede mogen uiten over de mogelijke bewezenverklaring, het strafbare feit, de schuld van de verdachte(n) en de strafmaat. Een dergelijke uitbreiding van het spreekrecht heeft echter verscheidene gevolgen voor slachtoffers. Diverse betrokken actoren hebben zich zowel negatief als positief uitgesproken over de uitkomsten voor slachtoffers. Enerzijds werd gesproken over het voorzien in de behoefte van slachtoffers, en anderzijds werd gesproken over valse hoop en secundaire victimisatie. Onderhavig onderzoek bekijkt of de huidige invulling van de wet in de praktijk de beoogde werking heeft voor slachtoffers. Door middel van semigestructureerde interviews met diverse actoren en observaties ter terechtzitting is getracht om de (on)bedoelde gevolgen van de uitbreiding van het spreekrecht in beeld te brengen. Uit de bevindingen blijkt allereerst dat in de praktijk geringe verschillen zichtbaar zijn ten opzichte van de beperkte vorm van het spreekrecht. Desondanks heeft de uitbreiding van het spreekrecht een aantal positieve ontwikkelingen gehad voor slachtoffers. Slachtoffers voelen zich vandaag de dag meer gehoord en meer serieus genomen in het strafproces. De bejegening ter zitting is daarnaast de afgelopen jaren positief ontwikkeld. Hieruit blijkt dat het herstel van de emotionele impact naar aanleiding van het slachtofferspreekrecht voornamelijk bezien wordt in termen van procedurele rechtvaardigheid Daarnaast blijkt uit de bevindingen dat voorbereiding van groot belang is om de verwachtingen van slachtoffers goed te managen en om slachtoffers volledig te informeren over het onbeperkt spreken. Er wordt veronderstelt dat wanneer alle betrokken partijen aanwezig zijn in de voorbereiding op het spreekrecht, het spreekrecht een goede rol kan innemen in het strafproces. Het is echter opmerkelijk dat een landelijke implementatie van het onbeperkt spreekrecht grote verschillen in de praktijk tot gevolg heeft. De werking van het spreekrecht is mede afhankelijk van de mate van voorbereiding van verschillende belangenbehartigers en van een verschillende bejegening per rechtbank. Hierdoor verschilt het per slachtoffer hoe het spreekrecht tot uiting komt.