Strijd om de macht in Utrecht: De invloed van institutionele en politieke factoren op collegevorming in de gemeente Utrecht van 1946 tot 2014

Abstract

Onderzoek naar coalitievorming heeft zich volgens drie fasen ontwikkeld. In de eerste fase kwamen coalitietheorieën tot stand die er vanuit gaan dat partijen op basis van een zetelmotief of beleidsmotief deelnemen aan een coalitie. Dit leidt tot twee verschillende soorten coalities. Bij empirische toetsing in de tweede fase bleken deze theorieën van onvoldoende voorspellende waarde te zijn. In de derde fase in het onderzoek naar coalitievorming werd verondersteld dat contextuele factoren invloed hebben op het zetelmotief en beleidsmotief. Bij coalitievorming op lokaal niveau hebben met name institutionele en politieke factoren hierop invloed. Interne institutionele factoren bepalen de verhouding tussen de raad en het college en zijn van invloed op het zetelmotief van partijen, terwijl externe institutionele factoren de verhouding tussen de gemeente en andere overheden bepalen en van invloed zijn op het beleidsmotief van partijen. Politieke factoren zijn eveneens van invloed op het beleidsmotief en zijn gericht op de stabiliteit van het politieke klimaat. De toepassing van coalitietheorieën op lokaal niveau is voor Nederland zeer beperkt en gedateerd. Denters, Tops en Steunenberg zijn de enige auteurs die de toepassing van coalitietheorieën op lokaal niveau onderzocht hebben. Zij focusten zich met name op collegevorming tot aan de jaren tachtig van de vorige eeuw. Sindsdien zijn de institutionele en politieke factoren die van invloed zijn op collegevorming ingrijpend veranderd. Een onderzoek naar de toepassing van coalitietheorieën op lokaal niveau in Nederland is daarom relevant. Bovendien wordt met dit onderzoek een hiaat in de literatuur over de vorming van colleges na de jaren tachtig opgevuld. In dit onderzoek staat daarom de vraag centraal in hoeverre institutionele en politieke factoren van invloed waren op collegevorming in de gemeente Utrecht van 1946 tot 2014. Op basis van deze factoren wordt voorspeld welk motief van invloed was op collegevorming en welke coalities werden gevormd. Door dit te vergelijken met de werkelijk gevormde colleges in Utrecht, wordt duidelijk dat met name politieke factoren van invloed waren op collegevorming.