Gestrand in Zeeland: een onderzoek naar de herkomst van de Guyaanse verentooien in de collectie van het Zeeuws Museum

Abstract

Deze scriptie betreft een herkomstonderzoek dat is uitgevoerd naar de Guyaanse verentooien in de collectie van het Zeeuws Museum en die eigendom zijn van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen. Het Zeeuws Genootschap verkreeg deze tooien in respectievelijk 1776 en 1817 waarmee dit, voor zover bekend, de oudste Guyaanse verentooien zijn in de Collectie Nederland. Doel van dit onderzoek was om te achterhalen waar, wanneer en door welke stam(men) de tooien van het Zeeuws Genootschap zijn gecreëerd en om vervolgens na te gaan welk historisch pad de tooien hebben afgelegd om uiteindelijk in Zeeland terecht te komen. Om deze vragen te beantwoorden is een multidisciplinair onderzoek uitgevoerd dat leunt op zowel de (kunst)historie als de antropologie en waarbij bijvoorbeeld ook uitstapjes naar de ornithologie zijn gemaakt.

Een van de belangrijkste ontdekkingen gedaan met dit herkomstonderzoek is dat het Zeeuws Genootschap niet over drie maar vier Guyaanse verentooien beschikt, te weten G2348, G2350 en G2351A en B. Dat wat eeuwenlang doorging voor de onderring van G2351 bleek een op zichzelf staande Guyaanse verentooi te zijn. Alles wijst erop dat de foutieve samenvoeging plaatsvond op het moment dat beide verentooien in het bezit waren van het Zeeuws Genootschap. Archiefonderzoek wijst uit dat dit verlichte gezelschap van wetenschappers en verzamelaars eind achttiende en begin negentiende eeuw slecht geïnformeerd was wat betreft de Guyaanse indianenstammen en hun verenornamenten. Dit gebrek aan kennis in combinatie met het gegeven dat de Guyaanse verentooien zeer waarschijnlijk in losse onderdelen bij het Zeeuws Genootschap arriveerden, moet hebben geleid tot de onjuiste fusie van G2351A en B en de andere, bij G2348 en G2350 geconstateerde reconstructiefouten. De verentooien sluiten hiermee aan bij het eerder al door dr. Andreas Schlothauer beschreven fenomeen dat Zuid-Amerikaanse verenornamenten het risico liepen ten prooi te vallen aan foutieve reconstructies wanneer zij destijds naar Europa werden geëxporteerd.

Tot de conclusie is gekomen dat de meest waarschijnlijke kandidaten voor de creatie van de verentooien van het Zeeuws Genootschap de Akawaio, Arawak, Carib en Warrau zijn. Dit omdat deze aan of nabij de Guyaanse kust wonende stammen in de achttiende eeuw het meeste contact hadden met de kolonisten in Nederlands-Guyana. Daarnaast zijn er van deze inheemse stammen verentooien gevonden die stilistische overeenkomsten delen met G2348, G2350 en G2351A en B. Tegelijkertijd is het zo dat deze stijlkenmerken tamelijk fluïde zijn. G2348 kent bijvoorbeeld elementen die zowel aan de beeldtaal van de Arawak als die van de Warrau deden denken en waardoor dit ook een hybridetooi kan zijn. In de belangrijke discussie binnen de culturele antropologie of dat culturen onafhankelijk van elkaar evolueren of dat ze elkaar beïnvloeden en vermengen, sluit deze scriptie zich dan ook aan bij de laatstgenoemde opvatting. De verentooien van het Zeeuws Genootschap zijn een voorbeeld van de diffuse Guyaanse stamculturen.