De seculiere exodus. Over de verhouding tussen de hedendaagse romans Hoor nu mijn stem (2017) en Wormen en Engelen (2017) en de naoorlogse ontvoogdingsliteratuur.

Abstract

In de jaren zestig komt de ontvoogdingsroman op in de Nederlandse literatuur, waarvan de bekendste Terug naar Oegstgeest (1965) van Jan Wolkers en Een vlucht regenwulpen (1978) van Maarten ‘t Hart zijn. De plot van de ontvoogdingsroman beschrijft de ontwikkeling van een (mannelijke) protagonist van religieus naar seculier en van platteland naar stad. Er is met de ontvoogdingsliteratuur een gestandaardiseerd discours ontwikkeld waarin secularisme wordt voorgesteld als ultieme vorm van bevrijding, terwijl religie wordt weggezet als een ongewenst en ouderwets keurslijf.

In 2017 zijn de romans Hoor nu mijn stem van Franca Treur en Wormen en Engelen van Maarten van der Graaff verschenen. In de receptie worden beide romans geframed als ontvoogdingsromans. Er valt echter een tegenstrijdigheid te ontwaren in de receptie: enerzijds worden de romans geplaatst in het traditionele kader van de ontvoogdingsliteratuur, maar anderzijds wordt gesteld dat die juist afwijken van de literaire traditie. In dit bacheloreindwerkstuk wordt nader gekeken naar de romans Hoor nu mijn stem en Wormen en Engelen en hoe die zich verhouden tot de traditionele, naoorlogse ontvoogdingsroman. Er wordt een spanningsveld blootgelegd waaruit blijkt dat er zowel wordt voortgebouwd op als geageerd tegen het traditionele ontvoogdingsdiscours. Er wordt in de romans gepoogd om het stereotype ontvoogdingsverhaal te deconstrueren, maar er wordt ook blijk gegeven aan de onmogelijkheid om volledig los te komen uit dit traditionele kader. Dit onderzoek laat zien hoe in literatuur de dialoog kan worden aangegaan met (literaire) tradities. Daarnaast sluit het onderzoek aan bij een bredere maatschappelijke en wetenschappelijke discussie over een ‘post-seculiere’ ontwikkeling die een veranderende attitude ten aanzien van religie en secularisme behelst.