Het inlijsten van de geschiedenis Een onderzoek naar de DDR, BRD en post-Wende historiografie over de Spartakusbond

Abstract

In deze scriptie wordt de historiografie over de Spartakusbond onderzocht uit de periodes van de Koude Oorlog in Duitsland (1950-1989), waarbinnen een onderscheid wordt gemaakt tussen de Oost-Duitsland (DDR) en West-Duitsland (BRD), en na de Wende van 1989 tot nu. De Spartakusbond was een sociaal-communistische beweging actief tijdens de Novemberrevolutie in Duitsland in 1918/1919. De leiders van de bond waren Karl Liebknecht en Rosa Luxemburg. De historiografie rond de Spartakusbond wordt onderzocht aan de hand van drie thema’s: massa-activisme, de verhouding met het Russisch bolsjewisme en pacifisme. Aan de hand van primaire literatuur worden de standpunten van de bond onderzocht. Uit de historiografie bleken de volgende punten: • Historici uit de DDR schreven normatief over de Spartakusbond. Hun interesse binnen de geschiedschrijving gaat uit naar de arbeidersklasse en is bottom-up. • In de BRD was er met name aandacht voor de politieke gevolgen waar de acties en geschriften van de Spartakusbond tot leidde. Deze historiografie heeft een top-down perspectief. • In de historiografie van na 1989 is thema ‘massa-activisme’ dominant. Voor de thema’s ‘verhouding met het bolsjewisme’ en ‘pacifisme’ is de aandacht verslapt. Aan de hand van Erving Goffmans theorie over ‘framing’ en theorieën over politisering van geschiedenis kunnen deze constateringen verklaard worden. Zowel de communistische DDR als kapitalistische BRD hadden er beide belangen bij de geschiedenis zo te interpreteren dat het in hun eigen wereldbeeld paste, omdat ze hiermee de legitimiteit van hun eigentijdse maatschappij aantonen. Voor de DDR was dit door een lijn met Rusland te creëren in zijn geschiedenis, terwijl de BRD hier juist meer kritiek op leverde, net als in de contemporaine politieke situatie van beide staten. De geschiedenis van de Spartakusbond werd dus geïnstrumentaliseerd. De historiografie na de Wende is zich bewust van de ‘framing’ van de voorgaande historiografie, maar dit is juist onderdeel van het eigen ‘frame’. De nadruk op het thema massa-activisme laat zien dat daar interesse voor is in een wereld die zelf veelal onderhevig is aan populisme en massa-activisme. Hiernaast baseert deze geschiedschrijving zich op literatuur uit de BRD en DDR waardoor de politieke geladenheid niet eenzijdig is.