| dc.description.abstract | De gemeenten Leerdam (Zuid-Holland), Vianen (Utrecht) en Zederik (Zuid-Holland) willen met elkaar fuseren tot de nieuwe gemeente Vijfheerenlanden. De belangrijkste reden dit te doen was om de bestuurskracht te vergroten. Op zich doen de gemeenten het nu nog goed als het gaat om het uitvoeren van de taken in bijvoorbeeld het sociaal domein, maar op de (middel)lange termijn bestaan er zorgen. Dat is de voornaamste reden geweest om tot samenvoeging over te gaan: samen kunnen de taken namelijk kwalitatief hoogwaardiger worden uitgevoerd.
Vanuit de gemeenten is er groot enthousiasme over de herindelingen: de raden stemden met grote meerderheden in (in Leerdam zelfs unaniem) en ook in de colleges is er enthousiasme. Onder de bevolking van de drie gemeenten was er nauwelijks een wanklank te bespeuren.
Het enige wat de gemeenten nog scheidde, was de provinciegrens. De huidige procedure schrijft voor dat de provincies die het aangaan een commissie inrichten waarin het herindelingsproces voeren: gemeenten zijn hierbij minder procesvoerend dan bij een herindeling van onderop binnen de provinciegrenzen.
Omdat de provincies een grote mate van beleidsvrijheid hebben over de vraag hoe gemeentelijke herindelingen in de provincie worden uitgevoerd, kan het heel goed zijn dat de provincies in kwestie verschillende visies hebben op een herindeling. Zo ook tussen Utrecht en Zuid-Holland. De provincie Utrecht vond het (bestuurlijk) draagvlak het belangrijkste: twee van de drie raden spraken hun voorkeur uit voor aansluiting van de nieuwe gemeente bij Utrecht en ook een meerderheid van het totaal aantal raadsleden koos voor Utrecht. Voor Zuid-Holland stond echter het regionaal belang centraal: wat blijft er nog over van de Alblasserwaard (Gorinchem, Giessenlanden en Molenwaard) en zijn de uittredingskosten uit de Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid (lopend van de Hoeksche Waard naar Dordrecht tot aan Leerdam) niet te hoog?
De aangedragen argumenten zijn niet met elkaar te rijmen en de discussie wordt eigenlijk op verschillende niveaus gevoerd. Het is hierom niet verwonderlijk dat Utrecht en Zuid-Holland niet tot een gemeenschappelijk standpunt konden komen voor wat betreft de provinciekeuze. De minister van Binnenlandse Zaken werd verzocht om een interventie. Die interventie kwam er, de procesvoerende rol werd namelijk bij de provincie Utrecht gelegd. Dit was geen inhoudelijk oordeel, dat wenste de minister niet te geven. Nu heeft Utrecht een herindelingsontwerp en –advies gemaakt. Op het ontwerp werd door Zuid-Holland een harde zienswijze ingediend. De provincie Zuid-Holland zal vermoedelijk een stevige lobby starten bij Kamerleden om de nieuwe gemeente alsnog onder Zuid-Holland te laten vallen.
De conclusie is nu dat er nog steeds onenigheid is en dat de definitieve keuze nog niet gemaakt is, al pleit het herindelingsadvies voor aansluiting bij Utrecht.
In dit onderzoek doe ik aanbevelingen om dit proces te verbeteren, de verwachting is namelijk dat er de komende jaren vaker over de provinciegrens heen wordt gefuseerd. Gemeenten worden namelijk steeds groter, zowel qua oppervlakte als qua inwoneraantal. Een logisch gevolg is dan dat men de provinciegrens ook vaker gaat oversteken.
Dit proces kan verbeterd worden door meer oog te hebben voor de belangen van de gemeenten in de interprovinciale commissie. De interprovinciale commissie heeft namelijk wel degelijk nut: het is nuttig als er in de regio wordt gekeken naar de bovengemeentelijke belangen en de belangen van de achterblijvende gemeenten. De provincie is bij uitstek in staat om een dergelijke toets uit te kunnen voeren. In de IPC moeten de wensen van de betrokken gemeenten veel nadrukkelijker mee worden genomen in de besluitvorming: gemeenten moeten namelijk in hun keuze ook rekening houden met het speelveld en zouden idealiter over hun eigen toekomst moeten kunnen beslissen.
Het beste is dus als de IPC er uit komt, dan wordt het inhoudelijke oordeel op een zo laag mogelijk oordeel geveld, ook al hebben de Tweede en Eerste Kamer in elk geval het laatste woord. Mocht de IPC er, door wisselende meningen tussen de provincies, niet uit kunnen komen, dan zou een actievere rol van de minister gewenst zijn. In plaats van een procedurele interventie zou, in het geval van een impasse, een inhoudelijk oordeel van het Rijk gevraagd worden. Dit is in lijn met het beleidskader van ‘gewone’ herindelingen, omdat de provincie bij zeer langdurige procedures ook het proces van gemeenten mag overnemen. Deze afspraak zou bij de provincies ook zorgen voor een noodzaak om er zo spoedig mogelijk uit te komen. Zeker als het in het belang van de gemeentes is om samen verder te gaan, dan mag een discussie over de provinciekeuze niet in de weg staan.
Voor deze scriptie is gebruik gemaakt van data verkregen uit (beleids)documenten en uit interviews met betrokkenen. Deze gegevens zijn gebruikt om iets te kunnen zeggen over nut- en noodzaak van de herindeling in het gebied, de wijze waarop de provincies hun rol hebben ingevuld en om de rol van de provincie te evalueren. Ten slotte is er gekeken naar verbeterpunten om de provincie haar rol op het best te laten invullen, als ook de beste wijze waarop de procedure kan worden ingericht. | |
