‘Ardisco di rompere il mio lungo silenzio’ : De obelisco sallustiano in het pauselijke, liberale en fascistische Rome

Abstract

Obelisken nemen een bijzondere plek in binnen het spectrum van monumenten. Zij genoten een hoge status, maar waren ook plooibaar. Afhankelijk van de context waarin de machthebbers hen plaatsten veranderde hun betekenis. De omgang in het pauselijke Rome onder Pius VI kenmerkt zich door effectbejag op stedelijk niveau. De architect Antinori maakte van de sallustiano een focuspunt in de wirwar van straten en gebouwen. Het fungeerde als een zichtbare uiting van de pauselijke autoriteit, die op abstract niveau de stad bij elkaar hield. Het Dogalimoment daarentegen benadrukt de neutraliteit van de obelisk, als symbool dat zelfs in de gepolariseerde samenleving van die tijd universele aantrekkingskracht uit kon oefenen. Het monument laat het oordeel aan de burger, aangezien de overheid zich er nog niet aan waagde haar koloniale ambities in steen te beitelen. De fascisten waren zekerder van hun zaak. Zij zetten hun teleologische geschiedopvatting kracht bij door het antieke basement te transformeren tot drager van de fascistische ideologie. Deze presenteerden zij vervolgens als ware hij de gelijke van originele Romeinse monumenten. Deze scriptie laat zien dat zowel het pauselijke, liberale als fascistische regime obelisken gebruikte om een connectie met de klassieke oudheid tot stand te brengen. De liberalen en fascisten deden dat direct, Pius VI toonde zich schatplichtig aan de traditie van zijn voorgangers. Enerzijds was het doel de eigen macht te legitimeren, anderzijds de gelederen binnen het volk te sluiten. Desondanks is er een verschuiving merkbaar in de dagelijkse functie van de monumenten, namelijk van verfraaiing naar herinnering. De obelisk op Trinità dei Monti memoreert hoogstens Pius’ mecenaat, terwijl het altaar van de gevallen fascisten bij zijn inwijding een geringe decoratieve waarde had. Het Dogalimonument houdt het midden tussen de uitersten: het diende om omgekomen soldaten in herinnering te brengen, maar ook om het nieuwe plein voor het station Termini te verfraaien.