Een verkenning naar de gevolgen van de wetswijziging Invoeringswet - Omgevingswet ten aanzien van planschade

Abstract

De ruimtelijke ordening in Nederland staat onder druk en is aan verandering onderhevig omdat de huidige wet- en regelgeving niet langer meer aansluit bij de behoeften van de samenleving. Het Ministerie van IenM geeft aan dat planschade een van de oorzaken is waarom uitnodigingsplanologie en organische gebiedsontwikkeling tot op heden niet van de grond kunnen komen. Een volledige herziening van het huidige planningsstelsel door middel van de Omgevingswet moet de oplossing gaan bieden. De komst van de Omgevingswet impliceert een paradigmawijziging ten opzicht van de huidige Wro (wet ruimtelijke ordening) waardoor een andere kijk op gebiedsontwikkeling ontstaat. Het gevolg hiervan is dat de wetgever onder andere de regels met betrekking tot planschade heeft herzien en deze nader heeft uitgewerkt in de Invoeringswet dat tevens onderdeel uitmaakt van de Omgevingswet (Ow). Het doel van deze thesis is om een beeld te schetsen over de gevolgen die de nieuwe planschaderegeling heeft voor gemeenten, initiatiefnemers en benadeelden die aan gebiedsontwikkelingsprocessen deelnemen. In deze thesis wordt planschade beschouwd als de schade die als gevolg van rechtmatig overheidshandelen wordt geleden, door bijvoorbeeld een planologisch besluit of een wijziging van een ruimtelijk plan. Over de nieuwe kijk op gebiedsontwikkelingen en hoe de nieuwe planschaderegeling in gebiedsontwikkelingen zal uitpakken, heerst nog veel onduidelijkheid. Hiervoor is de volgende onderzoeksvraag opgesteld: Welke invloed heeft de nieuwe planschaderegeling op gebiedsontwikkeling? Om de hoofdvraag te helpen beantwoorden zijn drie deelvragen geformuleerd: (1) In hoeverre is planschade een factor waarom een uitnodigende gebiedsontwikkeling niet tot stand kan komen? (2) Welke conflicterende belangen van stakeholders ontstaan door de nieuwe planschaderegeling in het omgevingsmanagement van gebiedsontwikkelingen? (3) Hoe kunnen gemeenten bij de toepassing van de nieuwe planschaderegeling plannen zo vormgeven dat er een evenwichtige verdeling van lusten en lasten wordt behaald? Om antwoord te kunnen geven op de hoofdvraag van deze thesis is, aanvullend op het literatuuronderzoek, kwalitatief onderzoek verricht om verschillende interpretaties, opvattingen en ervaringen van betrokken spelers in gebiedsontwikkeling te achterhalen. De uitkomsten van het literatuuronderzoek en de uitspraken van de Bestuursrechtspraak van de Raad van State zijn daarbij aangevuld en afgestemd op de reacties op de consultatieversie van het wetsvoorstel Invoeringswet Ow en de bevindingen die uit de interviews voortkomen. Uit deze thesis kan worden geconcludeerd dat de nieuwe planschaderegeling naast technische en procedurele wijzigingen rondom besluitvorming, in een andere systematiek voor de benadering van gebiedsontwikkelingen voorziet. Deze nieuwe systematiek heeft als gevolg dat het omgevingsmanagement in gebiedsontwikkelingen op een andere manier dient te worden vormgegeven. Door op voorhand meer ontwikkelingen in een omgevingsplan te regelen, kunnen conflicterende belangen in ene vroeg stadium tegen elkaar worden afgewogen. In deze thesis worden zes verschillende dilemma’s geconstateerd die zich met de nieuwe regeling zullen voordoen. Eén van deze geconstateerde dilemma’s is te relateren aan het spanningsveld tussen de vaak gewenste flexibiliteit in ruimtelijke plannen enerzijds en de garantie op rechtszekerheid en zekerheid voor de burger anderzijds. Het vergoeden van planschade kan niet langer meer als vanzelfsprekend worden gezien. Dit heeft te maken met de druk op de ruimte die steeds meer toeneemt en de ruimtelijke ontwikkelingen die steeds complexer en onzekerder worden. De enorme toekomstige en ruimtelijke opgaven in Nederland vragen om meer adaptieve en toekomstbestendige vormen van planning en planrealisatie en dus ook gebiedsontwikkeling. Oplossingen dienen te worden gezocht bij een globaal omgevingsplan met een nader afwegingsmoment waarin duidelijke randvoorwaarden aan initiatiefnemers kan worden meegegeven.