Theater in een tijd van versnelling

Abstract

Door verschillende factoren, zoals de opkomst van social media, vooruitgangsgeloof en prestatiedruk, leven wij volgens denkers als Joke Hermsen, Hartmut Rosa en Byung-Chul Han in een tijd van versnelling. Deze versnelling is niet alleen voor veel mensen onaangenaam, ze lijkt ook de potentie te hebben om onze menselijkheid te bedreigen door asynchronisatie tussen de versnellende tijd en ons innerlijke tempo, mechanisering van het denken en handelen en een ontheemd ‘in-de-wereld-zijn’. Theatermakers wordt gevraagd om zich te verhouden tot de veranderende kijkcultuur die de aandacht meer dan ooit fragmenteert, versnelt en vervlakt. Bewegen ze mee, of bieden ze weerstand? Deze thesis behelst een onderzoek naar manieren waarop esthetica van de duur weerstand kan bieden tegen versnelling. Aan de hand van literatuur over durée (tijd als duur) van Henri Bergson en over durational aesthetics van onder andere Hans-Thies Lehmann en Adrian Heathfield, vorm ik een eigen interpretatiekader met betrekking tot esthetica van de duur. De voorstellingen Schwalbe speelt een tijd van theatercollectief Schwalbe, Erf van Boukje Schweigman, Exit van Kris Verdonck: a Two Dogs Company en When everything is human the human becomes an entirely different thing van Wild vlees, analyseer ik aan de hand van hun esthetica van de duur: Ik behandel de aspecten en affecten van de theatervoorstellingen en de dramaturgische strategieën die ze inzetten om een verhevigde ervaring van tijd als duur bij toeschouwers te ontlokken. Binnen de context van versnelling zou theater, als eiland van vertraging, ruimte kunnen bieden aan een tijdsbeleving die zowel fenomenologisch als indirect discursief weerstand kan bieden tegen de versnelling van tijd. Door de nadruk op een ‘kwalitatieve’ tijdsbeleving tegenover de alledaagse ‘kwantitatieve’ tijdsbeleving, openen de voorstellingen een nieuw ervaringsregister en nodigen ze uit tot het ‘her-denken’ van tijd. Dit onderzoek is te lezen als een pleidooi voor ‘selectieve vertraging’ dat aansluit bij een breder discours over weerstand tegen maatschappelijke versnellingen esthetica van de duur/ durational aesthetics.

Hoofdvraag: Hoe kan esthetica van de duur in hedendaags theater weerstand bieden tegen maatschappelijke versnelling?