| dc.description.abstract | Om tot wereldoriëntatie te komen, is slechts onthouden en begrijpen van feitjes over de wereld onvoldoende. Leerlingen moeten geografische fenomenen en processen binnen en tussen regio’s aan elkaar kunnen relateren. Door ruimtelijk denken ontstaat zodoende geografisch besef, het hoogste doel van het vak aardrijkskunde (Van der Schee, 2009b). Geografisch besef hangt echter in hoge mate af van dialogen met de vakdocent, terwijl deze hogere denkvaardigheden nauwelijks zelfstandig geoefend worden. Op het aardrijkskunde-examen scoren leerlingen relatief slecht bij de opdrachten waar men moet integreren, toepassen, analyseren, evalueren of synthetiseren. Dit zijn de hogere denkvaardigheden waar dit onderzoek over gaat. Om genoemde hogere denkvaardigheden zelfstandig en beter te kunnen oefenen zou het maken van een (digitale) schetskaart een uitkomst kunnen bieden.
In dit onderzoek is onderzocht of leerlingen inderdaad vinden dat het visueel maken van leertekst in een schetskaart beter helpt voor het oefenen van hogere denkvaardigheden dan een reguliere tekstuele opdracht. Daarbij is onderzocht voor welk niveau deze methode het beste werkt. Ook is hierin meegenomen of er verschil bestaat in voorkeur tussen jongens en meisjes. Als laatste is gekeken of het maken van een digitale schetskaart volgens de leerlingen meer voordeel oplevert dan het handmatig maken van dezelfde opdracht.
Een eerste theoretische verkenning suggereert dat de schetskaart vooral goed zou kunnen werken wanneer dit digitaal wordt aangeboden (Van der Schee, 2007) en vooral voordelig is voor jongens (Crott, 2013) van het vmbo (Groeneveld et. al., 2008).
Binnen de Nederlandse onderwijscontext is dit thema nauwelijks onderzocht (Uhlenwinkel, 2013; Krause 2011), terwijl de schetskaart beloofd een goede aanvulling te zijn op het bestaande repertoire om hogere denkvaardigheden mee te oefenen.
De resultaten uit dit onderzoek zijn tot stand gekomen met behulp van zowel kwantitatieve als kwalitatieve data. In eerste instantie hebben 163 derde klassers kennisgemaakt met het maken van een schetskaart. De geproduceerde kaarten werden geanalyseerd en becijferd. Ook vulden alle deelnemers een vragenlijst in. In de vragenlijst werd de schetskaart vergeleken met de tekstuele opdracht, waarbij het voorkomen van hogere denkvaardigheden als belangrijkste factor meegenomen werd.
Naar aanleiding van deze ervaring mochten geselecteerde leerlingen in focusgroep-interviews hun mening toelichten. Op deze manier vulde de kwalitatieve data de kwantitatieve data aan en werd een vollediger beeld over het nut van het maken van een schetskaart, voor het oefenen van hogere denkvaardigheden verkregen.
Het maken van een schetskaart blijkt niet aantrekkelijker te zijn voor het oefenen van hogere denkvaardigheden dan het maken van tekstuele opdrachten. Dit onderzoek meet namelijk geen significant verschil tussen de tekstuele en de visuele opdracht. Dit betekent dat leerlingen het maken van een schetskaart wel zinvol vinden voor het oefenen van de hogere denkvaardigheden, maar niet beduidend beter dan de bestaande tekstuele methode. Deze stelling kan geponeerd worden naar aanleiding van de uitkomsten uit het kwantitatieve gedeelte van dit onderzoek. Vanuit de interviews blijkt
dat leerlingen het nut van de schetskaart inzien en willen aangrijpen als aanvulling op het bestaande repertoire om hogere denkvaardigheden mee te oefenen.
Verschillen tussen vmbo- en havo- en vwo-leerlingen zijn niet gemeten. Opvallend is dat leerlingen van het vmbo op dezelfde opdracht met hetzelfde correctiemodel een hoger cijfer behalen dan leerlingen van de havo of vwo. De vmbo’ers zelf zijn echter in woord en schrift beduidend minder enthousiast over de schetskaart dan leeftijdsgenoten op andere niveaus. Jongens presteren even goed als meisjes bij het maken van de opdracht. Dit is opvallend, aangezien tekstuele opdrachten in de laatste decennia steeds slechter worden gemaakt door jongens (Crott, 2013, pp. 107-114). Jongens zijn ook enthousiaster over het maken van een schetskaart dan meisjes. Verder blijkt dat het digitaal maken van een schetskaart geen verschil maakt voor het eindresultaat of de mening van leerlingen over de opdracht. Leerlingen die de opdracht digitaal hebben gemaakt zijn even content met de opdracht als leerlingen die de opdracht handmatig maakten.
Geconcludeerd kan worden dat de schetskaart wel degelijk kan fungeren als zelfstandige methode om hogere denkvaardigheden mee te oefenen, omdat leerlingen het ongeveer even goed vinden werken als de bestaande methode. De schetskaart heeft daarbij als voordeel dat het docent-extensief is, waardoor leerlingen niet afhankelijk van de docent zijn voor het toekomen aan hogere denkvaardigheden. Toch zijn leerlingen vooralsnog tamelijk conservatief als het gaat om veranderingen in hun onderwijs. Het opnemen van de schetskaart in het curriculum dient daarom ook niet zondermeer te gebeuren en zeker niet in de plaats van de bestaande tekstuele methode. Bij het proces van invoegen van deze methode is het goed de gegeven aanbevelingen in acht te nemen, aangezien de leerlingen zelf ook behoudend zijn aangaande vernieuwingen.
Vervolgonderzoek zou zich meer moeten richten op de daadwerkelijke effecten van het werken met schetskaarten, in plaats van op leerlingperceptie. Daarnaast is het essentieel om het onderzoek uit te breiden, zodat resultaten gegeneraliseerd kunnen worden. | |
