| dc.description.abstract | Deze masterscriptie geeft antwoord op de vraag hoe het aspect ‘kleding’ betekenis geeft aan gepersonifieerde ondeugden in zinnespelen en prenten uit de zestiende en vroege zeventiende eeuw. In de vroegmoderne tijd was de personificatie een zeer geliefde vorm van beeldspraak. Dit bood prentmakers en schrijvers van zinnespelen de mogelijkheid om abstracte begrippen te concretiseren om zo een moralistische boodschap uit te dragen. Ook bij het afbeelden van de zeven hoofdzonden werd veel creativiteit toegepast om deze in een personificatie vorm te geven.
Door verschillende onderzoekers is opgemerkt dat de personificatie van Superbia (Hoogmoed) – al sinds de Oudheid beschouwd als de meest verderfelijke van de zeven hoofdzonden – in de prentkunst vaak wordt afgebeeld in contemporaine kleding. Al ver voor het ontstaan van de Nederlandse genrekunst was dit een duidelijk kenmerk van Superbia. Ook in de zinnespelen van de rederijkerskamers speelde kleding een belangrijke rol om betekenis te geven aan de gepersonifieerde hoofdzonden.
De prentmakers en toneelschrijvers hebben een deels vergelijkbaar publiek en opereren hierdoor in een gedeelde culturele context. Zij maken weliswaar gebruik van verschillende media, maar lijken zich aan dezelfde conventies, tradities en thema’s te houden, zo blijkt uit nadere beschouwing van onder meer:
- prenten van de Haarlemse schilder en graficus Hendrick Goltzius en zijn tijdgenoten en navolgers;
- de tekstuele uitgave en bijbehorende gravures van de intrede van een rederijkersfestival dat in 1606 in Haarlem plaatsvond;
- verschillende zinnespelen uit het overgeleverde archief van de Haarlemse rederijkerskamer De Pellicanisten en van Dirck Coornhert.
In dit onderzoek wordt getoond hoe prentmakers en toneelschrijvers voor een groot deel gebruik maken van dezelfde beeldtaal om de strijd tussen goed en kwaad en tussen deugd en ondeugd voor een breed publiek begrijpelijk en invoelbaar te maken. Uiterlijk kenmerken – niet alleen luxueuze en modieuze kleding, maar ook attributen als spiegels, pauwenveren en juwelen – worden in ruime mate ingezet om innerlijke zaken te verbeelden. Het verwisselen van de kleding door personages in de rederijkersspelen geeft aan die strijd tussen goed en kwaad en aan de uiteindelijk moralistische boodschap (het gaat niet om het uiterlijk, maar om het innerlijk!) een extra verdieping. Met het verbergen van de opzichtige, dure en vaak verleidelijke kleding onder een eenvoudige mantel wordt bijvoorbeeld aangegeven hoe de verleidelijke zonden in het leven altijd zullen proberen om hun ware aard te bedekken en het wereldse gedrag van de mens goed te praten. Volgens de toneelschrijvers siert werkelijke eenvoudige kleding de mens uiteindelijk het meest, veel meer dan de overdadige protserige kostuums met veel ‘ledigheid’ onder de enorme hoepelrokken. In de toneelspelen geeft de samenhang tussen tekst en verbeelding een extra dimensie aan de vaak vergelijkbare beelden uit de prentkunst. Dit heeft niet alleen betrekking op de Hoogmoed, maar ook op andere hoofdzonden en ondeugden. Prentmakers en toneelschrijvers hebben elkaar duidelijk beïnvloed en dagen de kijker of lezer uit om ook zichzelf kritisch te beschouwen in de spiegel (vaak ook onderdeel van de afbeelding of toneelscène) en te reflecteren op het kleedgedrag van zichzelf en anderen. | |
