Awakening the Sleeping Beauty. De paradox van Europese kunst tegen neokolonialisme

Abstract

Officieel is kolonialisme grotendeels voorbij, maar informeel bestaan koloniale relaties in de vorm van economische exploitatie en ongelijkheid vandaag nog steeds. Deze situatie wordt neokolonialisme genoemd, en wordt bekritiseerd door een aantal Europese kunstenaars. Renzo Martens biedt Congolese plantagearbeiders op voormalige Unileverplantages een kans hun magere inkomen van één dollar per dag aan te vullen met de verkoop van chocolade zelfportretbustes. Jonas Staal organiseert democratische parlementsbijeenkomsten waar als terroristisch weggezette groeperingen zich kunnen vertegenwoordigen. Hubert Sauper onderzoekt verschillende vormen van neokolonialisme in zijn documentaireserie de Afrika Trilogie. Het ingrijpen van de Europese kunstenaars in de voormalige koloniën is echter paradoxaal: zij zijn zelf afkomstig uit het imperiale centrum, en profiteren evengoed van de ongelijkheid die zij bekritiseren. In deze thesis is een inschatting gemaakt van welke unieke rol Europese kunst toch kan spelen in het bieden van weerstand tegen neokolonialisme. Het kan niet buiten beschouwing worden gelaten dat het maken van kunst over de neokoloniale Ander door Europese kunstenaars een onoverkomelijke voortzetting van de koloniale economische en sociale ongelijke machtsverhoudingen met zich meebrengt. De kunstenaar verdient geld aan deze situatie, en de Ander blijft in een afhankelijke positie. Voordelen van het Europese kunstenaarschap zijn echter dat het Europese subsidiëringssysteem een unieke mate van financiering en vrijheid met zich meebrengt, onmisbaar voor de realisatie van de projecten. Daarnaast hadden Martens, Staal en Sauper de complexe werking van neokolonialisme niet zo sprekend kunnen verbeelden wanneer zij aan een ethische code waren gebonden, waarvan de Westerse autonomie van kunst hen vrijwaart. Dankzij deze aspecten hebben Europese kunstenaars in vergelijking met kunstenaars uit andere werelddelen een unieke mogelijkheid om neokolonialisme in al haar aspecten, waaronder ook de medeplichtigheid van de Europese toeschouwer en kunstenaar, te onthullen voor een zeer groot publiek. Dit creëren van bewustzijn in Europa is volgens Frantz Fanon de enige weg tot werkelijke post-koloniale gelijkheid.