Paragone, propaganda en 'pietre dure'. Het materiaal van de beeldhouwer en het Florentijnse paragonedebat in het midden van de zestiende eeuw

Abstract

In het midden van de zestiende eeuw was de paragone tussen de schilderkunst en de beeldhouwkunst een actuele discussie onder de intellectuelen en kunstenaars in Florence. Een hoogtepunt in deze discussie waren de lezingen van Benedetto Varchi, adviseur van Cosimo I de’Medici en president van de Accademia Fiorentina. Varchi had voor zijn lezingen de mening van de Florentijnse schilders en de beeldhouwers in deze kwestie gevraagd en in zijn lezingen verwerkt. In de vijftiende eeuw hadden intellectuelen en kunstenaars, onder wie Leon Battista Alberti en Leonardo da Vinci, de superioriteit van de schilderkunst bepleit. In de lezingen van Varchi blijkt de hoogste positie overgenomen te zijn door de beeldhouwkunst. De onderbouwing van de superioriteit van de beeldhouwkunst ten opzichte van de schilderkunst werd zowel door Varchi als door de beeldhouwers direct gerelateerd aan het materiaal van de beeldhouwkunst. Vanuit een filosofische invalshoek werd aangevoerd dat de inherente verbondenheid van vorm en materie (‘sostanza’) de beeldhouwkunst een beter middel maakte om de essentie van iets uit te beelden. Ook in de duurzaamheid (‘eternita’) van de beeldhouwkunst, die gedemonstreerd werd door de uit de klassieke oudheid overgeleverde sculpturen, onderscheidde de beeldhouwkunst zich van de schilderkunst. Bovendien werd de beeldhouwkunst als de moeilijkste kunstvorm (‘difficultà’) beschouwd, onder andere omdat de fysieke en mentale inspanning van het werken in het harde steen groter was dan die van het schilderen. Zowel in de lezingen van Varchi als in de antwoorden van de kunstenaars klinkt het houwen uit harde steen, foutloos en uit één blok, als het ideaal van de beeldhouwkunst door. Mogelijk houdt dit verband met het belang van Cosimo I de’Medici om Michelangelo Buonarotti er toe te bewegen uit Rome terug te keren naar Florence. Benvenuto Cellini, een van de respondenten van Varchi, probeerde met de ‘Perseus’, die hij in opdracht van Cosimo maakte voor de Piazza della Signoria, dit ideaal te evenaren in de bronzen beeldhouwkunst. Ook de marmeren ‘Ganymedes en de adelaar’ die Cellini voor Cosimo maakte, is een demonstratie in beeldende vorm van in het paragonedebat gevoerde argumenten.