‘Nog nooit zoiets gehoord’. Sprekers en propagandisten in de Friese arbeidersbeweging 1870-1894

Abstract

Aan het eind van de negentiende eeuw waren in Europa verschillende verenigingen in opkomst. Het volk werd hier door als het ware in beweging gebracht, hetgeen bijdroeg aan de democratisering van Europa. Dit onderzoek heeft zich gericht op de opkomst van de arbeidersbeweging in Friesland in de oude beweging van vóór de oprichting van de SDAP in 1894. In het manifesteren en groeien van deze beweging was een speciale rol weggelegd voor sprekers, specifiek voor de vier propagandisten van Friesland (Rindert van Zinderen Bakker, Geert van der Zwaag, Vitus Bruinsma en Tjeerd Stienstra) en hun inspiratie, socialistisch leider Ferdinand Domela Nieuwenhuis. De propagandisten zorgden er met hun redes voor dat de verschillende, kleinere organisaties binnen de Friese arbeidersbeweging (die tot dan toe weinig vruchtbaar waren gebleken) een duidelijke organisatie kregen en tot eenheid kwamen. De sprekers gebruikten hiervoor een bepaald soort retoriek die sterk samenhangt met het idee van het socialisme als nieuwe levensinvulling en vervanging voor religie. Dat is in dit onderzoek besproken aan de hand van analyses van individuele redes van de vier propagandisten en Domela Nieuwenhuis. Hiermee probeert dit onderzoek cultuurhistorisch licht te werpen op de (tot nu toe) voornamelijk sociaal-economisch besproken historiografie over de arbeidersbeweging in Friesland.