Voor de eeuwigheid? Rooms-Katholieke kerkgebouwen in transitie

Abstract

Het is somber gesteld met de rooms-katholieke kerkgebouwen in Nederland. Terwijl het aantal kerkgangers terugloopt, wordt het voor kerkgemeenschappen steeds moeilijker om het hoofd boven water te houden. Hierdoor hebben steeds meer kerkgebouwen te maken met een onzekere toekomst. Het doel van dit onderzoek is om het inzicht in deze problematiek te vergroten door de afwijking bij het herbestemmingsproces van religieus erfgoed te onderzoeken en te verklaren. Dit gebeurt aan de hand van de volgende onderzoeksvraag: Hoe verloopt het proces van de herbestemming van religieus erfgoed anders dan in de algemeen gangbare theorie van herbestemming wordt beschreven en hoe valt dit te verklaren? Om antwoord te krijgen op deze onderzoeksvraag zijn drie praktijkcasussen getoetst aan een algemeen processtappenplan voor herbestemming om het begrip van de afwijking te vergroten. Hierbij is specifiek gekeken naar de betrokken actoren en factoren die een rol spelen bij herbestemming. Uit het onderzoek bleek dat er een aantal verschillen tussen het herbestemmingsproces en herbestemming van religieus erfgoed zijn. Dit duidt erop dat het proces van herbestemming bij religieuze erfgoed anders verloopt dan bij andere herbestemmingen. Het doel van dit onderzoek was om het verschil tussen religieus erfgoed en andere herbestemming tijdens het herbestemmingsproces te verklaren. De afwijkende aard van religieus erfgoed valt te verklaren door de volgende kenmerken: de oorspronkelijke functie van het gebouw, de binding tussen het kerkgebouw en de buurt, het volume en de centrale functie van het gebouw, het uitzonderlijke eigenaarschap en de grote onderhoudsachterstanden. Al deze kenmerken hebben een overkoepelende verklaring, namelijk het oorspronkelijke karakter van een kerkgebouw. Een kerkgebouw is niet zomaar een gebouw. Het is een gebouw waar liefde & leed, leven & sterven, geloof & ongeloof, vreugde & verdriet en angst & hoop werd gevierd. Deze emotionele lading zorgt voor een speciale diepgewortelde band met het kerkgebouw die niet vergelijkbaar is met andere gebouwen. Op basis hiervan zijn een tiental aanbevelingen ontwikkeld waar rekening mee moet worden gehouden bij de herbestemming van religieus erfgoed. Door middel van deze tien aanbevelingen is het mogelijk om gebruik te maken van het standaard processtappenplan van herbestemming. In het achterhoofd houdend dat het kerkgebouw een bouwwerk is geweest met een religieuze invulling, is het mogelijk om een nieuwe bestemming voor het gebouw te vinden.