De Stille Indische Glimlach in Retrospect

Abstract

Dit verslag betreft een kwalitatief receptieonderzoek naar de betekenisverlening van Indo’s aan audiovisuele representaties van hun integratie in Nederland. Toen zij na de onafhankelijkheid van Indonesië gedwongen waren te repatriëren naar het voor velen onbekende ‘vaderland’, werden zij minder hartelijk ontvangen dan verwacht. Hun kritieken op het integratieproces zijn pas later openbaar bekend geworden. Onderzoeken naar Indo’s zijn schaars, zeker met betrekking tot hun post-koloniale bestaan in Nederland. Deze zijn bovendien geschiedkundig van aard. Onderzoek vanuit mediawetenschappen kan een interessante bijdrage leveren. Zo wordt in dit onderzoek aandacht besteed aan de vraag hoe Indo’s betekenis verlenen aan de representatie van hun integratie in audiovisuele mediabronnen. Daarbij wordt uitgegaan van Stuart Halls fundamentele theorieën over representatie, betekenisverlening en de relatie daartussen. Er wordt beargumenteerd dat empirisch receptieonderzoek een interessante verrijking kan zijn van de, in mediarepresentatiestudies gebruikelijke, tekstuele analyse. Daarmee kan de rol van mediarepresentaties in culturele effecten aangetoond worden. Zodoende combineert dit onderzoek mediarepresentatiestudies en receptiestudies.

De methode voor dit onderzoek is een kwalitatieve analyse van diepte-interviews met Indische repatrianten. Onafhankelijk van elkaar hebben zij twee bronnen bekeken en daarop gereageerd. Dit waren een documentaire uit 1958 en een uit 2012 over de repatriatie. De combinatie van deze bronnen is interessant vanwege de diachrone relatie ertussen. Mede daaruit blijkt wat de rol van dergelijke mediarepresentaties is geweest in het beeld dat de respondenten van de repatriatie hebben. Zodoende geeft het meer inzicht in de manier waarop zij betekenis verlenen aan de bronnen. Om ook de toegevoegde waarde van empirisch receptieonderzoek aan tekstuele analyses van mediarepresentaties te bepalen, is er een inventarisatie van de bronnen gedaan, aan de hand van literatuur over de kritieken van repatrianten op hun repatriatie. Daaruit zijn verwachtingen geformuleerd voor de betekenisverleningen van de respondenten. Die verwachtingen zijn na de analyses van de interviews vergeleken met de betekenisverleningen van de respondenten.

Uit het onderzoek is gebleken dat de betekenisverlening van de Indische respondenten aan de representaties niet eenduidig is. In de complexe manieren waarop ze betekenis verleenden, stond herkenning van de eigen ervaring centraal. De resultaten kwamen maar weinig overeen met de verwachtingen en duidden erop dat de evaluaties van de bronnen meer voortkwamen uit hun meningen die corresponderen met algemene huidige denkbeelden, dan vaststaande denkbeelden over de repatriatie specifiek. De mate waarin die meningen beïnvloed waren door informatie die ze over de repatriatie vernomen hebben, verschilde enorm tussen de respondenten. Daarmee is aangetoond dat met tekstuele analyses niet zomaar kan worden aangenomen dat mediarepresentaties een rol hebben gespeeld in een cultureel effect. Bovendien kan uit empirisch onderzoek naar zo’n effect blijken op welke manier bepaalde mediarepresentaties een rol hebben gespeeld.