Ideaalbeeld en Identiteit in vier vorstenportretten van Titiaan

Abstract

Uit dit onderzoek blijkt hoe Titiaan de vorstenidentiteit in de portretten van een aantal Italiaanse renaissancevorsten heeft weergegeven. Het betreft hier Federico Gonzaga en Isabella d´Este uit Mantua en Francesco della Rovere en Eleonora Gonzaga uit Urbino. Een goede weergave van deze personen was voor een schilder een lastige opgave. Het was voor een vorst namelijk ondenkbaar om zijn ware “ik” te tonen aan het publiek. Zowel gedrag als uiterlijk werden bepaald door normen en waarden in de sociale cultuur. Titiaans tijdgenoten prezen zijn kunstwerken om de levensechtheid ervan. Dit lijkt voor de hedendaagse toeschouwer onwaarschijnlijk. De vorstenportretten zijn in de renaissance waarschijnlijk niet zozeer om de nauwgezette weergave van het uiterlijk bewonderd, maar juist om de uitdrukking van het karakter en de stofuitdrukking van kleding en accessoires. Als portretschilder hield Titiaan zich simpelweg aan de portretteergewoontes van zijn tijd en respecteerde hij de wensen van zijn opdrachtgevers. De nieuwe humanistische ideeën over zelf-presentatie werden door de vorsten gewaardeerd en zij wilden deze in hun portretten terugzien. De sobere (kleding)stijl, kenmerkende gelaatstrekken en gepaste houding zijn een uiting van het idee dat de nadruk moest worden gelegd op de kwaliteiten van de vorst. De kwaliteiten van Federico, Francesco en Eleonora zijn door Titiaan duidelijk weergegeven, maar worden in het portret van Isabella d’Este niet zo goed naar voren gebracht. Door verschillen en overeenkomsten in de schilderijen te constateren kunnen we types vorstenportretten onderscheiden. Het Isabella-portret is een bijzonder geval. Haar identiteit hoefde niet verder vorm gegeven te worden, want de naam “Isabella d’Este” was al langere tijd gevestigd, zowel in de literatuur als in de beeldtraditie.