Bestuur, bejaarden en de brandspuit

Abstract

Dit onderzoek belicht ontwikkelingen op het gebied van brandveiligheid in de stad Amsterdam en de invloed hiervan op de mate van brandveiligheid in Amsterdamse ouderenzorginstellingen gedurende de 17e en 18e eeuw. De aanleiding voor dit onderzoek is een door de Brandweeracademie voorspelde stijging van het aantal fatale slachtoffers onder 65-plussers door brand gerelateerde oorzaken. Er zal getracht worden aan te tonen dat deze (fatale) slachtoffers onder ouderen inherent zijn aan het verblijf in een ouderenzorginstelling. De centrale vraag is in hoeverre er op bestuurlijk niveau aandacht werd besteed aan brandveiligheid in ouderenzorginstellingen in Amsterdam gedurende de 17e en 18e eeuw. Deze vraag zal beantwoord worden middels een kwantitatieve en kwalitatieve analyse van ordonnanties, brieven, notulen, reglementen en resoluties, afkomstig uit de archieven van het Sint Jorishof en Sint Jacob Bejaardenhuis in Amsterdam. Gedurende de 17e en 18e eeuw vond er in Amsterdam een algehele verbetering plaats van de openbare veiligheid. Een voorbeeld hiervan is de brandveiligheid die vanaf de 17e eeuw intensiever dan ooit gereguleerd en gehandhaafd werd. Voor Amsterdamse ouderen was deze verbetering van veiligheid niet vanzelfsprekend. Het was niet een iets wat zij konden afkopen in ouderenzorginstellingen als hofjes en proveniershuizen. Uit de data- en tekstanalyse van de primaire bronnen volgen meer bevindingen. Ten eerste groeide in de 17e en 18e eeuw de aandacht voor brandveiligheid op stedelijk niveau. Deze ontwikkelingen hadden echter geen concrete invloed op de mate van brandveiligheid in ouderenzorginstellingen. Hierdoor kwamen er concentraties van hulpbehoevende ouderen voor in zorginstellingen, terwijl er vanuit het stadsbestuur geen normen betreffende brandveiligheid werden gesteld. De bestuurders van de ouderenzorginstellingen hanteerden mede hierdoor hun eigen brandveiligheidsnormen, als die er al waren. Een mogelijke verklaring hiervoor ligt in het feit dat bestuurders zelf vaak niet betrokken waren bij (ondersteunende) werkzaamheden bij brand. Daarnaast vertrouwden bestuurders op de sociale norm van voorzichtigheid in omgang met vuur. Deze norm voorkwam echter niet dat er fatale slachtoffers vielen als gevolg van brand in de ouderenzorginstellingen. Tevens zou de sociale norm een verklaring kunnen zijn voor het geringe aantal geschreven bronnen met betrekking tot brandveiligheid in de ouderenzorginstellingen. Concluderend, de primaire bronnen schetsen een beeld van geringe hantering van brandveiligheid regels in ouderenzorginstellingen in de 17e en 18e eeuw. Vanuit stedelijk bestuurlijk niveau werd er geen specifieke aandacht besteed aan brandveiligheid in de instellingen.