De behaarde dienstmeid en de voluptueuze medicus

Abstract

In dit eindwerkstuk zal een vergelijkende interpretatie worden gemaakt van het travestiemotief in drie verschillende Middelnederlandse kluchten. Deze drie kluchten zijn Die Mane, De Dove Bitster en De Katmaecker. In Die Mane verkleedt een vrouw zich als medicus, in De Dove Bitster verkleedt een man zich als dienstmeid en verkleedt zijn vrouw zich als haar man zelf en in De Katmaecker doet een man zich voor als vroedvrouw. Alle drie deze kluchten zijn geschreven en opgevoerd door de Haarlemse rederijkerskamer De Pellicanisten die eind 15e of aan het begin van de 16e eeuw is opgericht. Uit een analyse en interpretatie van de drie teksten zal blijken dat travestie in deze kluchten altijd hand in hand gaat met vrouwelijke personages die in eerste instantie of gedurende de gehele klucht mannelijke personages misleiden en domineren. Als travestie een grote invloed heeft op de ontwikkeling van het plot, is dit altijd omdat de verkleding naar de andere sekse een groot onderdeel vormt van een list die een vrouw heeft bedacht om een man om de tuin te leiden. In de cultuur waarin deze kluchten ontstonden werd deze rolverdeling als tegenovergesteld aan de realiteit gezien. Door het belachelijk maken van het tegengestelde op het toneel, werden de traditionele verhoudingen tussen man en vrouw bevestigd. Toch vreesde de kerk voor de weergave van dit beeld aan het publiek en voor de verbeelding van travestie op het toneel, omdat het de sociale orde en traditionele verhoudingen tussen man en vrouw dreigde te verstoren. Daarnaast komt uit literair-historisch onderzoek naar voren dat er in prozateksten die verschenen zijn rond de 13e eeuw verschillend wordt omgegaan met travestie dan in de kluchten het geval is. Vooral vrouwelijke travestie wordt als een serieuze zaak gezien waarbij de enige beweegreden die geoorloofd werd voor een vrouw om zich te verkleden als man, het ontsnappen aan zonde was. Wel maakt verschil dat de prozateksten niet voor opvoering bedoeld waren en dit bij de kluchten wel de bedoeling was. Vrouwen die zich als man verkleedden op het toneel kon door het medium toneel eerder als amusement worden geaccepteerd. Dit gaat echter niet helemaal op, aangezien vrouwelijke toneelspelers destijds niet waren toegestaan. Alle vrouwenrollen werden dus door mannen gespeeld en dit bracht de nodige hilariteit bij het publiek, zeker als er dubbele travestie optrad.