'Ze is zo oer-Nederlands': Een onderzoek naar de concretisering van Nederlandse identiteit in Thea Beckmans roman De val van de Vredeborch

Abstract

Hoewel het veronderstellen van een nationale Nederlandse identiteit en het uitdragen hiervan via geobjectiveerde culturele uitingsvormen die het verre verleden als thematisch uitgangspunt hebben niet uniek is, is het opmerkelijk dat Thea Beckman deze aanname in het naschrift van haar jeugdroman De val van de Vredeborch (1988) onderschrijft door te zeggen dat de hoofdpersoon Catharina ‘zo oer-Nederlands’ is. In dit eindwerkstuk wordt de manier waarop deze veronderstelde ‘oer-Nederlandse’ identiteit gestalte krijgt aan de hand van de volgende onderzoeksvraag onderzocht: Hoe en waarom gebruikt Beckman in De val van de Vredeborch een episode uit de Tachtigjarige Oorlog om ‘oer-Nederlandsheid’ te concretiseren? Om deze onderzoeksvraag te beantwoorden worden twee aan elkaar gerelateerde onderzoeken uitgevoerd. Allereerst wordt met behulp van technieken als vertellen en focalisatie onderzocht wat ‘oer-Nederlands’ is en hoe dit in de roman De val van de Vredeborch geconcretiseerd wordt. Aangezien Beckman in het naschrift van de roman aangeeft dat de mensen uit het boek en zo ook haar hoofdpersonage echt bestaan hebben, wordt daarna gekeken hoe ze omgaat met Trijn van Leemput als cultural memory. Naast de concretisering van ‘oer-Nederlandsheid’ door bepaalde eigenschappen wel of juist niet aan Nederlanders toe te schijven en de determinatie van ‘wij zijn dit’ en ‘zij zijn dat’, wordt ‘oer-Nederlandsheid’ door middel van de directe, indirecte en analoge karakterisering van de ‘oer-Nederlandse’ Catharina geconcretiseerd. Zowel de karakterisering van Catharina als de typering van Nederlanders, die grotendeels op basis van eigenschappen van Catharina en haar man Jan gerealiseerd wordt, komen via meerdere focalisatoren en diverse manieren van vertellen tot stand. Dat Beckman in De val van de Vredeborch juist de beeldvorming rond Trijn van Leemput en haar rol in de afbraak van kasteel Vredenburg gebruikt om ‘oer-Nederlandsheid’ te concretiseren, kan verklaard worden door Beckmans voorkeur voor hoofdpersonen die zich niet makkelijk laten intimideren, en haar wil om duidelijk te maken dat ook vrouwen een rol hebben gespeeld in de geschiedenis. Aangezien Trijn van Leemput counter-memory is en de historiciteit van de marginaal overgeleverde teksten over Trijns daad betwijfeld wordt, kon Beckman de fictionele vrijheid die gepaard gaat met het literaire genre ten dienste van het toegankelijk maken van counter-memory omtrent een vrouw uitbuiten, zonder daarbij haar eigen opvatting omtrent geschiedvervalsing te overschrijden.