Burger versus Staat. Een onderzoek naar de invloed van het volksgezondheidsbeleid op de ontwikkeling van particulier initiatief naar semi-private organisatie.

Abstract

De laatste jaren is de Nederlandse samenleving getuige van een grote opbloei van burgerinitiatieven in wonen, zorg en welzijn. Uit ontevredenheid met het huidige aanbod van zorginstellingen of simpelweg vanwege het ontbreken van aanbod in dorp of buurt, nemen burgers het heft in eigen handen. Opvallend is dat de zorginstellingen waartegen deze burgerinitiatieven ageren, ongeveer een eeuw geleden zelf als particuliere initiatieven zijn ontstaan. In de loop van de twintigste eeuw, ontwikkelden deze particuliere instanties zich steeds meer tot de semi-private organisaties die vandaag de dag de zorg kenmerken. Waardoor werd deze ontwikkeling van particulier initiatief naar semi-private instelling veroorzaakt? In het historiografische debat over de relatie tussen particulier initiatief en de overheid wordt de invloed van het volksgezondheidsbeleid van de Nederlandse overheid als oorzaak aangewezen. In dit zelfde debat wordt er echter ook gewezen de invloed van andere externe partijen op dit zelfde volksgezondheidbeleid. Een systematisch onderzoek naar de daadwerkelijke invloed van het overheidsbeleid op het particulier initiatief in de Nederlandse gezondheidszorg ontbreekt echter. Werd de ontwikkeling van particulier initiatief naar semi-private organisaties daadwerkelijk veroorzaakt door het volksgezondheidsbeleid van de Nederlandse overheid of speelden ook andere externe en interne factoren een belangrijke rol? In deze scriptie is aan de hand van een literatuur en bronnenonderzoek naar de invloed van het Nederlandse volksgezondheidsbeleid op de ontwikkeling van het Noord-Hollandse Witte Kruis van particulier initiatief tot semi-private organisatie, een antwoord op deze vraag gezocht. Hiertoe is eerst via literatuur onderzoek vastgesteld hoe volgens het huidige historiografische debat de overheid het particuliere initiatief beïnvloedde, en via welke middelen overheid precies probeerde haar volksgezondheidsbeleid op te leggen aan het particuliere initiatief. Uit dit literatuur onderzoek blijkt dat de overheid niet alleen via overheidsfalen de opkomst van het particuliere initiatief aan het einde van de negentiende eeuw heeft beïnvloed, maar dat zij door haar keuze om de uitvoering van de zorg over te laten aan het particuliere initiatief ook zorgde voor een verstrengeling van particulier initiatief en overheid. Om toch de controle over de particuliere initiatieven en de uitvoering van de zorg te houden, besloot zij via wet- en regelgeving, subsidievoorwaarden en toezicht in toenemende mate de organisatorische ontwikkeling en het takenpakket van het particuliere initiatief te beïnvloeden. Tijdens het onderzoek naar de invloed van het overheidsbeleid op het Noord-Hollandse Witte Kruis is daarom specifiek gelet op de invloed van de overheid op de financiële huishouding, de organisatorische ontwikkeling en het takenpakket van de kruisvereniging. Uit het onderzoek blijkt echter dat de overheidsinvloed via financieringsvoorwaarden, toezicht en wet- en regelgeving weliswaar groot was, maar lange tijd niet bepalend was voor de organisatorische ontwikkeling en het takenpakket van het Witte Kruis. Tot de jaren tachtig van de twintigste eeuw bleken andere interne en externe factoren, zoals een particuliere premielening, concurrentie van andere particuliere initiatieven en professionalisering van de zorg van grotere invloed. Door deze factoren breidde het takenpakket van de kruisvereniging uit, met als gevolg dat zij constant op zoek moest naar nieuwe financiële bronnen, onder wie de overheid. De overheid ging steeds strengere eisen stellen aan deze financiering en stuurde via wet- en regelgeving aan op organisatorische hervormingen en samenwerking met andere kruisverenigingen. De kruisverenigingen bleken echter, om kosten te besparen, hiertoe zelf al de eerste stappen te hebben gezet. Pas toen vanaf 1980 het kruiswerk volledig collectief werd gefinancierd via de AWBZ, werd de kruisvereniging zo afhankelijk van zowel de overheid als de Vereniging voor Ziekenfondsen, dat zij niet langer zelf de initiatiefnemer was van de organisatorische hervormingen en de uitbreiding van het takenpakket. Uit deze casestudy blijkt dat de ontwikkeling van particulier initiatief naar semi-private overheidsinstelling dus complexer is en door meer factoren beïnvloed wordt dan de huidige literatuur doet vermoeden. Onderzoek naar deze andere interne en externe factoren, zoals professionalisering, concurrentie en taakuitbreiding, wordt aangeraden om de ontwikkeling van particulier initiatief tot semi-private organisatie te verklaren. Het is echter wel belangrijk om bij de hierboven gestelde conclusie in het achterhoofd te houden dat de mogelijkheid bestaat dat deze casus net de bekende uitzondering op de regel vormde. Een soortgelijk onderzoek naar de invloed van het Nederlandse volksgezondheidsbeleid op andere particuliere initiatieven in de zorg, bijvoorbeeld de ziekenfondsen, kan meer duidelijkheid verschaffen over de waarde van dit onderzoek.