Van top tot teen: Nederlandse idiomen met lichaamsdelen uit de Bijbel nader bekeken

Abstract

Dit onderzoek gaat over idiomen. In de literatuur zijn er verschillende visies op idiomen. Sommige onderzoekers zijn van mening dat de groep van idiomen beperkt is. Andere onderzoekers vinden dat idiomen juist breed zijn; dat ook metaforen, spreekwoorden en collocaties tot de groep van idiomen behoren. De verschillende eigenschappen die idiomen kunnen hebben, hoeven dan niet bij ieder idioom voor te komen. Een bijzonder type idioom is het idioom met een lichaamsdeel. De bezitter van het lichaamsdeel kan op verschillende plaatsen in de zin staan: extern aan de woordgroep met het lichaamsdeel (bijv. iemand voor het hoofd stoten), of intern binnen die woordgroep (bijv. iets uit zijn hoofd laten). Ook de vorm of functie van de bezitter verschilt: de vorm kan onder meer datief zijn (bijv. hij snoert haar de mond), of de functie kan subject zijn (bijv. hij licht de hielen). Veel idiomen met lichaamsdelen komen uit Bijbelvertalingen (Van Dalen-Oskam & Mooijaart 2005; Den Boon 2014). In dit onderzoek is onderzocht hoe onvervreemdbaar bezitsrelaties zich gedragen in idiomen met lichaamsdelen in vijf Nederlandse Bijbelvertalingen. Daarvoor zijn de 48 gebruikte idiomen in 4 klassen van bezitsrelaties ingedeeld: datief possessor extern (DE), subject possessor extern (SE), subject possessor intern (SI) en interne possessie overig (IO). Uit het onderzoek werd duidelijk dat de onvervreemdbaar bezitsrelaties bij de vijf vertalingen van een idioom kunnen verschillen. Er komen verschillende veranderingen van bezitsrelatie voor, zoals SE --> SI, SI --> SE en IO --> DE. Andere veranderingen van bezitsrelatie komen niet voor. Verder zijn er binnen de klassen ook verschillende typen bezitsrelaties, en is de bezitsrelatie van huidige idiomen vaak anders dan de bezitsrelatie van de vertalingen. Bij de idiomen met externe possessie komt er bij de vertalingen naast externe possessie ook interne possessie voor; terwijl er bij de idiomen met interne possessie bijna alleen maar interne possessie voorkomt in de vertalingen.