| dc.description.abstract | De centrale vraag die in deze scriptie centraal heeft gestaan was in hoeverre Koningin Wilhelmina de initiator is geweest van de traditie van nationale cohesie, waarop de 4 en 5 mei herdenkingen een vruchtbare ontstaansbodem vonden? Alvorens door middel van een reprise van de hoofdlijnen van mijn scriptie deze hoofdvraag te beantwoorden, zal ik aller eerst even terug willen blikken op het proefschrift van Ilse Raaijmakers. Dit is immers het werk wat ik heb getracht aan te vullen door mijn onderzoek.
Dit gezegd hebbende wil ik graag van deze passage gebruik maken om u in vogelvlucht mee te nemen door dit proces en haar zoektocht naar nationale cohesie, waardoor Wilhelmina ‘het Vleesch geworden Nederlandse Volkskarakter’ trachtte te worden.
Wilhelmina was in haar enthousiasme en vurigheid voor het Nederlands volksbelang vastberaden binnen haar positie tot het uiterste te gaan. “Mijn liefde voor het vaderland was als een verterend vuur, en dat niet alleen in mij, zij leefde zich uit in felheid om mij,” aldus Wilhelmina. Het gevoel van nationale cohesie dat tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn intrede deed, werd dan ook versterkt uitgedragen door Hare Majesteit. Zij zocht tijdens deze periode, maar ook in latere periodes, meer dan eens de grenzen op van haar constitutionele bevoegdheden. Wilhelmina begon tijdens de Eerste Wereldoorlog namelijk meer gewend te raken aan haar rol als Hare Majesteit, en maakte vlijtig gebruik van de positie die het haar opleverde. Dit kan aangewezen worden als het moment dat zij zich definitief opwierp als moeder des vaderlands. Zij zou in het verdere verloop van de oorlog dan ook daadkrachtig staan voor de kern beginselen van Nederland, neutraliteit en zelfstandigheid.
In het interbellum zette Wilhelmina deze lijn voort. “Mijn optreden moest altijd in diepere zin geheel aansluiten aan hetgeen leefde in de mensen,” aldus Wilhelmina. Dat zij zichzelf zo dichtbij het volk wilde plaatsen verwijst naar de rol van moeder van de nationale eendracht, die zij zichzelf had toebedeeld. Daarnaast hield Wilhelmina ervan om daadkrachtig te zijn, en omdat te zijn moest zij de teugels strak houden. De tweede rede die daarom aangedragen kan worden voor haar toenadering is dan ook dat zij gewoon weg door dicht bij het volk te staan haar invloed wilde laten gelden.
Zij zag echter, sinds het in 1917 ingevoerde stelsel van evenredige vertegenwoordiging, een aftakeling van het traditionele Nederlandse partijenstelsel, die door slechts in een gefragmenteerde vorm de volkswil tot uiting bracht, als het daar al in slaagde. Begrijpelijk is dat voor Wilhelmina de verzuiling van het interbellum ideologisch een pijnlijke periode is geweest. Pijnlijk, aangezien haar motto ‘Nederland onder één oranje’ versnipperd werd onder vier duidelijk afgebakende stromingen. Daarnaast zorgde deze strikte sociaal maatschappelijke ordening voor een zekere verlamming in de vooruitgang. De verzuilde stabiliteit leek hier dan ook meer weg te hebben van onveranderbaarheid.
De ongespecificeerde verwijzing naar ‘het algemeen belang’, waar men tijdens de Eerste Wereldoorlog herhaaldelijk beroep op had gedaan, was met de verzuiling dan ook uit het politieke jargon verdwenen.
Een succesvolle gang naar een overkoepelende nationale saamhorigheid deed pas, in de loop van de jaren 30, zijn intrede in de vorm van een jeugdige tegenbeweging.
De ingezette beweging naar een versterkte nationale cohesie werd echter vroegtijdig onderbroken door het begin van de Tweede Wereldoorlog.
Vele initiatieven van verzet tegen de overheerser werden immers gevormd. Waar de totale oorlog deze sociale cohesie probeerde te verzwakken, was dit dan ook precies waar het verzet zijn kracht uit probeerde te putten. Zo riep ook de regering vanuit ballingschap meerdere malen op om als volk eensgezind en sterk te blijven onder de bezetting. Koningin Wilhelmina week hierbij niet af van haar, in de loop van de jaren 30 ingezette, standpunt van streven naar nationale eenheid. Er kan zelfs gezegd worden dat Wilhelmina met meer vurigheid en passie deze boodschap uitdroeg.
Het volgende citaat van Wilhelmina is sprekend voor haar radioredes tijdens haar 5 jaren in ballingschap. “Landgenoten in het bezette vaderland, Gij weet hoe groot vertrouwen ik in de weerstand van ons gehele volk stel. Werkt allen eensgezind samen gelijk tot nu toe. Steunt elkander en blijft elkander helpen.” Zoals veelvuldig werd opgeroepen tot saamhorigheid, spreekt Wilhelmina hier ook over een streven naar eensgezindheid en de onderlinge steun die Nederlanders elkaar als landgenoten dienen te bieden. “Wij willen allen te zamen ons tot het uiterste inspannen om deze vlam brandend te houden,” aldus Wilhelmina in november 1943. “Deze gemeenschappelijke krachtinspanning is een hecht cement, dat ons samenbindt.” Het behoud van een onafhankelijk nationale samenleving verbleekte als het ware de intern politieke meningsverschillen onder de dreiging van een Duitse overheersing.
Uit het voorgaande is op te merken dat Wilhelmina al in de loop van de jaren 30 voorging in deze traditie van nationale saamhorigheid. Fasseur, zoals het een waardig biograaf betaamt, schat deze band zeker op waarde door Wilhelmina te bestempelen als ‘de moeder van het verzet’. Wilhelmina lijkt hier dan ook al een traditie te beginnen, die als basis zal dienen voor het in de wederopbouw succesvol instrumentaliseren van de tweede wereldoorlog als een onderwerp van een nationaal moreel versterkende aangelegenheid, de 4 en 5 mei herdenkingen. Nu is gebleken op welke manier Wilhelmina haar invloed heeft laten gelden, en op welke manier deze tot uiting is gekomen in het ontstaan van de Herdenkingscultuur van de Tweede Wereldoorlog, kan met zekerheid gezegd worden dat kennis van de rijping van Wilhelmina’s volkskarakter evident is voor het volledige begrip van het ontstaan van de 4 en 5 mei herdenkingen. De 4 en 5 mei herdenkingen, als instrument voor nationale cohesie, en als reflectie van de hedendaagse sociaal-maatschappelijke reuring, zouden wij immers zonder het herhaalde beroep op nationale eendracht en saamhorigheid door Wilhelmina, niet in dezelfde vorm kennen. | |
