Op zoek naar het naadje van iedere kous: het lidwoord in idiomatische uitdrukkingen

Abstract

Idiomatische uitdrukkingen wijken af van letterlijke taal en zijn daarom binnen de taalwetenschappen een interessant fenomeen. In dit onderzoek is er gekeken naar het gedrag en de functie van het definiete lidwoord in idiomatische uitdrukkingen. Op basis van de dimensies letterlijkheid en decompositionaliteit is er een onderscheid gemaakt tussen vier verschillende soorten idiomatische uitdrukkingen. Door middel van een online enquête werd aan deelnemers gevraagd in hoeverre ze uitingen met verschillende lidwoorden bij verschillende bekende en onbekende uitdrukkingen figuurlijk zouden kunnen interpreteren. Uit de resultaten blijkt het volgende: (1) het definiete lidwoord is een trigger voor idiomaticiteit, maar alleen bij letterlijke uitdrukkingen, want (2) niet-letterlijkheid triggert ook een idiomatische interpretatie en (3) lidwoordmodificatie wordt niet toegestaan bij niet-letterlijke uitdrukkingen, maar wel bij letterlijke uitdrukkingen. In tegenstelling tot de verwachtingen lijkt decompositionaliteit van uitdrukkingen geen rol te spelen. De resultaten vormen geen ondersteuning voor een verklaring van het gedrag van idiomatische uitdrukkingen in termen van decompositionaliteit, maar wijzen eerder in de richting van de lexicale representatie hypothese.