Een juweel van een rokje. Een onderzoek naar postmoderne ideologiekritiek in Rachels rokje

Abstract

In deze scriptie staat de volgende hoofdvraag centraal: in hoeverre reflecteert de roman Rachels rokje (1994) van Charlotte Mutsaers de postmoderne ideologiekritiek. Om antwoord op deze vraag te geven is gebruik gemaakt van de invulling van het begrip ‘ideologie’ die Ernst van Alphen in zijn boek Bang voor schennis? (1987) bespreekt. Hij definieert ideologie als een ‘verstarde code’: een conventie die als natuurlijk wordt ervaren en waarvan de eenzijdigheid niet meer wordt gezien. Deze semiotische ideologieopvatting van Van Alphen sluit goed aan bij de invulling van het postmodernisme die Bart Vervaeck in zijn studie Het postmodernisme in de Nederlandse en Vlaamse roman (1999) behandelt. Een kenmerk van postmoderne romans is volgens Vervaeck dat deze romans conventies die normaal verborgen blijven blootleggen en doorbreken. Vervaeck doelt dan met name op verstarde conventies van de traditionele fictie, maar ook op de verstarde codes buiten de fictie. Het blootleggen en doorbreken van de verstarde codes/conventies heeft in veel postmoderne romans een ideologiekritisch effect. In de analyse van Rachels rokje is er gekeken naar de mate waarin de roman de verstarde taalcodes, de verstarde narratieve codes en de verstarde sociale codes blootlegt en doorbreekt. Uit de analyse is gebleken dat voornamelijk de verstarde narratieve codes in de roman worden blootgelegd en doorbroken. Er moet hierbij gedacht worden aan narratieve codes op het gebied van de paratekst, de metafictie, het vertellen, de tijd en intertekstualiteit. Zo doorbreekt Rachels rokje bijvoorbeeld de verstarde narratieve code die stelt dat een auctoriale verteller almachtig, alwetend en betrouwbaar dient te zijn. De postmoderne literaire technieken waarmee de roman de narratieve codes doorbreekt spelen ook een rol bij het doorbreken van de verstarde sociale codes. De eigenaardige identiteit van de verteller draagt bijvoorbeeld bij aan de manier waarop de roman de sociale code die rechtsprekende, ordenende vaders tegenover koesterende moeders stelt aan het licht brengt en doorbreekt. Daarnaast doorbreekt Rachels rokje slechts in geringe mate de verstarde taalcodes. In de roman wordt park Lepelenburg in Utrecht bijvoorbeeld consequent met de naam ‘Klepelenburg’ aangeduid. Uit de analyse is gebleken dat de roman Rachels rokje op verschillende niveaus verstarde codes blootlegt en doorbreekt. Hoewel sommige codes die de roman doorbreekt minder verstard zijn dan andere codes, kan er worden gesteld dat Rachels rokje de postmoderne ideologiekritiek reflecteert.