'Hij zei wat ik wilde zeggen'. De 'noodzakelijke' geboorte van Marek van der Jagt.

Abstract

In deze scriptie wordt het verband onderzocht tussen het heteroniem Marek van der Jagt en de ontwikkeling die Arnon Grunberg als schrijver heeft doorgemaakt. Het vroege werk van Grunberg is nauwelijks te vergelijken met zijn latere romans. Het kantelpunt lijkt - volgens critici en Grunberg zelf - te liggen bij De asielzoeker (2003). Voordat deze roman werd gepubliceerd had Grunberg enkele romans geschreven onder de naam Marek van der Jagt. Zowel Grunbergs romans als Van der Jagts oeuvre worden geanalyseerd, waarbij de nadruk ligt op het gedrag en de levensvisie van de protagonisten. De poëticale opvatting van ‘beide’ auteurs wordt in kaart gebracht, alsmede de ontvangst van de romans in de media ten tijde van hun verschijning. Uit mijn onderzoek is gebleken dat de ‘geboorte’ van het heteroniem Marek van der Jagt sterk verband houdt met de veranderende literaire opvatting van Arnon Grunberg. Diens veranderende denkbeeld heeft betrekking op de functie van literatuur: zij moet ontregelen, verontrusten en ontmaskeren. In het begin van zijn schrijverschap achtte Grunberg het zorgen voor verstrooiing en vermaak voldoende. Van der Jagt verscheen in 2000 in de Nederlandse letteren via een poëticale aanval op zijn bedenker. Het heteroniem is vernoemd naar Marek Hlasko, een Poolse schrijver wiens werk door Grunberg wordt bewonderd. In de Eerste Van der Jagt-lezing uit 2002 geeft Grunberg een verklaring voor het heteroniem, door de poëticale aspecten te benoemen die noodzakelijk zijn voor een relevant schrijverschap. Als Grunberg vanaf 2003 weer onder zijn eigen naam romans uitbrengt is de toon veranderd. Actuele, maatschappelijke thema’s zitten verweven in de verhaallijn. De helden (niet langer ik-figuren) gaan ten onder aan hun eigen tekortkomingen. De westerse humanistische illusie van veiligheid en beschaving wordt feilloos doorgeprikt door de auteur. Alleen een goede schrijver kan de mensheid ontmaskeren door haar te confronteren met haar middelmatigheid, zo betoogde Marek van der Jagt in 2000. Dat is precies wat Grunberg in zijn proza vanaf 2003 bewerkstelligt.