VAN ONTMOETING TOT INTERPRETATIE, Berlage, Amerika en Frank Lloyd Wright

Abstract

In de literatuur wordt Berlage altijd in één adem genoemd wordt met Wright als het gaat om zijn introductie in Europa. In de literatuur ligt een grote nadruk op de stilistische verhouding tussen Wright en Berlage maar een onderzoek waarbij Berlages ideologie van ´kunst en maatschappij´ ten opzichte van zijn ervaringen in Amerika (in het bijzonder met Wright) centraal staat, zou nog ontbreken. In de historiografie is een overzicht en analyse gegeven van de relevante literatuur over Wright en Berlage. Daaruit blijkt dat veel recente auteurs de centrale rol van Berlage willen nuanceren. De auteurs richten zich hoofdzakelijk op de stilistische betekenis van Berlage als schakel in een keten van stijlontwikkeling. De vraag waarom Berlage zo enthousiast is over Wright wordt kent daarbij twee antwoorden: 1. Berlage herkent zich in de eenvoudig leesbare architectuur, gebaseerd op ruimte en massa. 2. Berlage voelt zich een geestverwant omdat Wright -net als hij- zich tegen de eclectische architectuur van de 19e eeuw keert. De vraag die aan dit onderzoek vooraf ging was alleen te beantwoorden door Berlages teksten gewoon serieus te nemen. Door de meeste auteurs echter worden de teksten van Berlage –vanwege de lastige structuur en idealistische bespiegelingen- grotendeels buiten beschouwing gelaten. Als gevolg daarvan houdt hun onderzoek op, daar waar de interpretatie van Berlages ideologie begint. Vanuit de vraag: ‘’Welke rol speelt Berlages ideaal van ‘gemeenschap en kunst’ bij zijn beoordeling van Frank Lloyd Wright, tijdens zijn reis door Amerika?’’ en op basis van de bestudeerde bronnen heeft dit onderzoek aangetoond dat er naast deze twee opties nog een derde antwoord een plaats verdient: Berlage ziet in Wright een architect die past binnen zijn theorie van ‘kunst en gemeenschap’. Berlages analyse van de Amerikaanse ontwikkelingen en zijn lezing in Amerika getuigen hiervan. Voor Berlage is de economische gedrevenheid in Amerika een mogelijke basis voor een nieuw begin. Zoals hij aangeeft in zijn lezing Maatschappij en kunst moet de kunstenaar zich in dit stramien gedragen als een individu, dat niet zichzelf zoekt maar zich ondergeschikt voelt aan de gemeenschap waarvoor hij de gevoelens moet vertolken. Met behulp van citaten van Wright en enige van zijn landgenoten verbindt Berlage Wright en de Amerikaanse ontwikkelingen aan zijn eigen theorie en ideologie. Het Larkingebouw is als kantoorgebouw het beste geschikt is om de moderne beginselen te presenteren. Berlage is wel selectief omdat hij Wrights villa’s nauwelijks ter sprake brengt. Wrights eigen interpretatie van het ‘democratische-idee’ -dat het in het ontwerp om het individu draait- laat Berlage daarom ook liggen. Bovendien houdt Berlage een strikte scheiding tussen Europa en Amerika in stand. Het gaat immers om ‘gemeenschap en kunst’. Door middel van zijn theorie van ‘maatschappij en kunst’ formuleert Berlage zijn grote waardering over Wright en Sullivan, zonder zich aan hen te hoeven overgeven en zijn eigen architectuur aan die van hen te verbinden. Een nieuw begin (na de vruchteloze periode van 19e eeuw) uit zich immers in elke maatschappij op zijn eigen manier.