De structuur van alles - Vergelijking van de structuur van twee Middelnederlandse natuurencyclopedieën met die van hun Latijnse bronnen.

Abstract

De Middelnederlandse encyclopedische traditie bestaat uit twee natuurencyclopedieën. Het eerste werk, Jacob van Maerlants Der naturen bloeme uit ca. 1270 is een zeer vrije bewerking van De natura rerum van Thomas van Cantimpré. Het tweede, Van den proprieteyten der dinghen, is een brongetrouwe vertaling uit 1485 van De proprietatibus rerum van Bartholomeus Anglicus. De grote verschillen die er tussen de bewerkingen bestaan, worden in moderne studies in verband gebracht met het verschil in de tijd waarin ze geproduceerd zijn en met de behoeften en het kennisniveau van het beoogde publiek. Naar de invloed van eventuele verschillen tussen de beide bronteksten op de resulterende bewerkingen is echter nog niet in detail gekeken. Hiertoe wordt in dit werkstuk een aanzet gegeven. De twee Latijnse werken zijn onderling vergeleken wat betreft de inhoud en de structuur ervan. Hierbij is met name gekeken naar de indelingsprincipes die de compilatoren gehanteerd hebben, de wijze waarop zij hun lezers hierover informeren en de wijze waarop zij hun publiek ondersteunen bij de navigatie door het werk. Vervolgens is gekeken naar de wijze waarop de twee bewerkers met deze punten omgegaan zijn. De overdracht van structurele informatie is hierbij in verband gebracht met de algemene bewerkingstechnieken die de vertalers gehanteerd hebben. Evenals in andere moderne studies worden aangetroffen verschillen tussen de beide bewerkingen in verband gebracht met het gebruiksdoel en geïntendeerde publiek ervan. Daarnaast wordt echter vastgesteld dat een belangrijk deel van de verschillen in structurele eigenschappen van Der naturen bloeme en Van den proprieteyten der dinghen wortelt in overeenkomstige verschillen tussen de beide bronteksten. Bij onderlinge vergelijking van de twee Middelnederlandse werken lijkt een nadere beschouwing van eventuele verschillen tussen hun Latijnse bronnen dus een vruchtbare invalshoek.