| dc.description.abstract | In deze scriptie staat de volgende hoofdvraag centraal: In hoeverre is er sprake van een ontwikkeling met betrekking tot het groteske in de romans Figuranten (1997), De asielzoeker (2003) en Huid en haar (2010) van Arnon Grunberg? Om deze vraag te beantwoorden heb ik in het eerste deel van het ‘Theoretisch kader’ het begrip ‘groteske’ uiteen gezet. Het groteske valt in deze scriptie uiteen in twee delen: het groteske lichaam enerzijds en groteske scènes en elementen anderzijds. In het tweede deel van het ‘Theoretisch kader’ bestudeer ik de thema’s en motieven die gerelateerd zijn aan het groteske lichaam aan de hand van verschillende opvattingen over Grunbergs werk. Dit zijn de volgende thema’s en motieven: identiteit, lust en seks versus liefde, rollenspel en de bijbehorende relativistische houding, bedrog, distantie versus betrokkenheid en lijden. Grunberg levert kritiek op het groteske lichaam en de vervreemding die daaruit voortkomt. Deze kritiek krijgt vorm in groteske elementen en scènes. In de analyse van de romans richt ik me op het groteske lichaam en de gerelateerde motieven en thema’s. In de interpretatie, onder het kopje ‘Kritiek en het groteske’, richt ik me op Grunbergs kritiek en het effect van het groteske op de lezer. Dit effect is subjectief, omdat het per lezer kan verschillen. Daarom kan ik geen objectieve uitspraken over dit effect doen.
In mijn scriptie hanteer ik de definitie van Michail Bachtin voor het groteske lichaam: schijtend, pissend, neukend, drinkend, etend, barend en stervend. De banale en pretentieloze verlangens van de mens staan daarbij centraal. Zoals we zullen zien hebben deze verlangens bij Grunberg voornamelijk betrekking op lust en seks. In het verlengde van deze definitie hanteer ik de volgende definitie voor het begrip groteske: een combinatie van tragische en komische aspecten waarbij banale en pretentieloze verlangens (van het lichaam) centraal staan. Deze verlangens benadrukken de abnormaliteit van het bestaan en werken de vervreemding van de mens in de hand. Zoals gezegd richt ik me in mijn interpretatie op de groteske scènes en elementen. Om een scène of element als grotesk aan te duiden, moet zowel het tragische als het komische aanwezig zijn. Het effect van het groteske op de lezer is subjectief. In mijn interpretatie maak ik met betrekking tot het groteske een onderscheid tussen empathie en distantie bij de lezer. De tragiek wordt in het groteske gerelativeerd door de humor en leidt daarom in mijn optiek tot distantie.
Grunberg levert met de hoofdpersonages Ewald, Beck en Oberstein uit de romans Figuranten, De asielzoeker en Huid en haar kritiek op de sociale realiteit. Deze kritiek heeft betrekking op hun groteske lichamen en de bijbehorende verlangens. Wanneer de mens zich alleen bezighoudt met oppervlakkige verlangens, zoals lust (Beck en Oberstein) of geld en het uiterlijk (Ewald), leidt hij een leeg bestaan en is hij vervreemd. De hoofdpersonages nemen een rol aan om dit groteske lichaam te verbergen: Ewald die van de geldwolf, Beck en Oberstein die van de beleefde doch afstandelijke man. Om de schijn op te houden distantiëren ze zich van de mensen om hen heen. De hoofdpersonages nemen als onderdeel van deze rol een relativistische houding aan. Tegelijkertijd zijn ze op zoek naar betrokkenheid. In alle drie de romans is er sprake van deze beweging tussen betrokkenheid en distantie. De personages lijden onder de distantie en onder de verlangens van het groteske lichaam. Ze leven hierdoor een leeg bestaan en raken vervreemd. Het lijden veroorzaakt de tragiek in de romans en is onderdeel van het groteske. Deze tragiek wordt vaak komisch neergezet in groteske scènes.
Er is sprake van een ontwikkeling in het oeuvre van Grunberg: het groteske in zijn romans neemt af. Figuranten bevat veel groteske elementen en scènes waardoor de tragiek van Ewald gerelativeerd wordt. De groteske elementen en scènes resulteren in distantie bij de lezer. De kritiek op de sociale realiteit wordt ook minder ernstig door het groteske. In De asielzoeker komen minder groteske elementen en scènes voor. Maar ook hier wordt de tragiek van Beck op beslissende momenten gerelativeerd. En opnieuw is de kritiek op het groteske lichaam door het groteske minder ernstig. In Huid en haar komen geen groteske elementen en scènes voor. Alleen het groteske lichaam en de verlangens zijn nog aanwezig. De kritiek op de sociale realiteit wordt in alle ernst geleverd. Ook de tragiek van Oberstein wordt niet gerelativeerd. Toch leidt de afwezigheid van het groteske niet tot meer empathie bij de lezer. Het groteske lichaam en de relativistische houding van Oberstein voorkomen dit. Voor Grunberg lijkt er door deze ontwikkeling met betrekking tot het groteske meer op het spel te staan. Hij bekritiseert de verlangens van het groteske lichaam. De lezer distantieert zich vervolgens van het groteske lichaam van de personages. Maar hij herkent deze verlangens bij hemzelf. Grunberg biedt namelijk een (lach)spiegel met zijn romans. De lezer neemt, doordat hij zich distantieert van het groteske lichaam van de personages, ook afstand van zijn eigen groteske lichaam. De lezer wordt directer geconfronteerd met zijn eigen spiegelbeeld nu de kritiek en de tragiek ernstiger worden, omdat deze niet langer worden gerelativeerd door de humor. Door de afwezigheid van het groteske wil Grunberg geen lachspiegel meer neerzetten met zijn romans maar een gewone spiegel. | |
