De banaliteit van het kwaad of de omvang van het niets. Beelden en werkelijkheid in Hannah Arendts 'Eichmann in Jeruzalem. De banaliteit van het kwaad'.

Abstract

Vanuit verschillende wetenschappelijke disciplines is er kritiek geuit tegen Eichmann in Jeruzalem. De banaliteit van het kwaad. (1963) Daarbij hebben critici de tekst vooral getoetst op empirische juistheid. Ik heb geprobeerd om Eichmann in Jeruzalem als literaire tekst te zien en zo geprobeerd om vanuit de vorm van de tekst tot begrip ervan te komen. Zo heb ik geprobeerd antwoord te vinden op de vraag: ‘Wat levert een literaire analyse op aan inzichten over Eichmann in Jeruzalem?’ De inzichten die een literaire analyse hebben opgeleverd zijn kort gezegd dat de auteur in de tekst een beeld probeert te geven van de misdadiger Eichmann. Dat is echter nagenoeg onmogelijk, aangezien het beeld van Eichmann op grond van de misdaden waaraan hij schuldig is bevonden volledig uit de pas loopt met het beeld van de gedachteloze leeghoofd die in de Jeruzalemse rechtszaal staat. In haar uitdrukking ‘de banaliteit van het kwaad’ brengt de auteur van Eichmann in Jeruzalem deze twee beelden samen.

Een literatuurwetenschappelijke analyse geeft geen beschrijving van de empirische werkelijkheid die andere disciplines onderzoeken, maar een beschrijving van die beschrijving. Het empirisch object in de literatuurwetenschap is de structuur van een tekst, bij andere wetenschappen is dat de werkelijkheid waarnaar in de tekst verwezen wordt. In Eichmann in Jeruzalem is de onderzoeker nog verder van de werkelijkheid verwijderd omdat Eichmann fungeert als het raam om naar die werkelijkheid te kijken, maar Eichmann zelf was door zijn clichématig taalgebruik afgeschermd van de werkelijkheid. Onderzoek vanuit literatuurwetenschappelijk perspectief hoeft het onderzoek vanuit andere disciplines dan ook niet tegen te spreken. Integendeel, het toont het belang om vanuit ieders afzonderlijke wetenschappelijke context de tekst en de werkelijkheid waarnaar ze verwijst te bevragen. Zo ontstaat er rond Eichmann in Jeruzalem een gevarieerd en ecologisch evenwichtig landschap.