De begrenzing van de Duitse natiestaat: Een onderzoek naar de tegenstelling in de opvattingen van Georg von Schönerer en Heinrich von Treitschke in de periode 1866-1900

Abstract

Met het uiteenvallen van de Duitse Bond in 1866 werd Oostenrijk gescheiden van de overige Duitstalige staten in Europa. Voor de voorstanders van een klein-Duitse staat, ofwel een Duitse eenheidsstaat met uitsluiting van Oostenrijk-Hongarije, lag de weg vrij om hun ideaal te verwezenlijken. Een van hen was de historicus en politicus Heinrich von Treitschke (1834-1896). Treitschke had uitgesproken ideeën over de Duitse identiteit en over wie wel of niet als Duits kon worden beschouwd. Zo was hij van mening dat Oostenrijk duidelijk niet bij Duitsland hoorde. De ideeën van Treitschke stonden lijnrecht tegenover de ideeën van de pangermanistische Oostenrijker Georg von Schönerer (1842-1921). Schönerer wilde Duitstalig Oostenrijk juist bij de nieuwe Duitse natiestaat voegen. Deze tegenstelling tussen Treitschke en Schönerer is opmerkelijk, omdat zij vrijwel dezelfde ideeën hadden over de oorsprong en aard van de Duitse identiteit, en daarnaast een gedeelde afkeer hadden van bepaalde bevolkingsgroepen die zij als niet-Duits beschouwen. In dit onderzoek is daarom gezocht naar een verklaring voor deze tegenstelling in de opvattingen van Treitschke en Schönerer. Uit teksten en speeches van beide politici blijkt deze verklaring voor een belangrijk deel te liggen in hun ideeën over de identiteit van de Duitstalige Oostenrijkers en daarnaast in het pragmatisme van Treitschke.