Contractualisme als alternatief voor utilitarisme: Onderzoek naar de contractualistische theorie van Scanlon als alternatief voor het utilitarisme

Abstract

In 2011 stelde de minister van Economische Zaken voor aan de tweede kamer om de komende tien jaar 1,7 miljard euro uit te geven ter bescherming van burgers tegen de potentiele risico’s van straling van bovengrondse hoogspanningslijnen, door deze onder te grond te laten leggen of omwonenden uit te kopen. Dit veroorzaakte een felle discussie binnen en buiten de politiek over de vraag of deze enorme kosten te verantwoorden zijn voor het voorkomen van hooguit enkele gevallen leukemie per jaar. In de oppositie staan utilitaristen die stellen dat de toestand met het meeste aggregeerde goedde beste toestand is en dus nagestreefd moet worden. Maar de utilitaristen kunnen twee zaken verweten worden. Ze houden geen rekening te houden met rechtvaardigheid en zij zijn extreem veeleisend. Deontologische theorieën, die de ethiek vanuit verantwoordelijkheid of de juiste handeling benaderen, hebben deze problemen niet, maar kunnen vaak niet onderbouwen wat er precies juist is en waarom. T.M. Scanlon geeft een nieuwe invalshoek voor het debat. Zijn theorie poogt zowel een aantal problemen van het consequentialisme op te lossen als de valkuilen van veel deontologische theorieën te ontwijken. De kern is dat onze handelingen aan elkaar te rechtvaardigen moeten zijn. Een handeling is moreel aanvaardbaar volgens Scanlon als niemand er redelijk bezwaar tegen kan maken. In zijn boek What We Owe to Each Other onderbouwt hij deze theorie, die hij contractualistisch noemt. Het boek van Scanlon is waarschijnlijk de grootste toevoeging aan het debat tussen consequentialisten en non-consequentialisten in de laatste 15 jaar. De theorie belooft een raamwerk te bieden die ruimte laat voor rechtvaardigheid en tegelijk is de theorie niet uitsluitend gebaseerd op het intuïtieve gevoel van rechtvaardigheid. In dit paper wordt de vraag onderzocht of de contractualistische theorie van Scanlon bruikbaar is als een alternatief voor het utilitarisme door een uitkomst te bieden voor de twee kernproblemen van het utilitarisme: aggregatie over individuen en veeleisendheid. Betoogd wordt dat Scanlon diverse oplossingen oppert voor het probleem van veeleisendheid maar dat geen van allen te overtuigen. Ook leidt het contractualisme evenzeer als het utilitarisme tot buitensporige eisen aan het individu. Het is dus geen bruikbaar alternatief voor het utilitarisme.