| dc.description.abstract | Sommige bedrijven kampen met de vraag hoe ze een hogere afzet kunnen bewerkstelligen, terwijl in hun marktsegment er sprake is van een dalende afzet. Veel kerkgenootschappen zitten in een vergelijkbare situatie: hoe kunnen ze hun bestaande afzet behouden terwijl er steeds minder mensen verbonden zijn aan een kerkgenootschap?
In de wetenschappelijke literatuur zijn er drie benaderingen op ontkerkelijking. Ten eerste is er de secularisatie these, waarin wordt verondersteld dat religie steeds meer wordt teruggetrokken uit de publieke ruimte en alleen nog een rol heeft in de privé ruimte. Ten tweede is er de ‘rational choice theory’, waarin wordt verondersteld dat kerkgenootschappen concurreren om een hogere afzet. Door deze concurrentie moeten kerkgenootschappen een kwalitatief goed product aanbieden, waardoor er voor de consument vele opties zijn waaruit hij kan kiezen. Concurrentie leidt dus ook tot keuzemogelijkheden uit vele producten. Omdat er voor bijna iedere consument wel iets te kiezen is blijft de religiositeit hoog. Een dalende religiositeit is volgens deze benadering dan ook te wijten aan een gebrekkige werking van de marktplaats. De laatste benadering is “believing without belonging” van Grace Davie. Zij stelt dat mensen nog wel religieus blijven, maar dat mensen zich niet meer willen binden aan kerkgenootschappen. Wel blijven mensen kerkgenootschappen belangrijk vinden voor bepaalde rituelen (doop, huwelijk, begrafenis), wat Davie illustreert met het concept van “vicarious religion”.
De ‘rational choice theory’ wordt door wetenschappers vooral op de Amerikaanse situatie toegepast. Op andere (Westerse) landen (met name Europa) zou deze op economische principes gebouwde theorie niet toepasbaar zijn. Daarom vind ik het interessant om te onderzoeken in hoeverre er in Nederland reacties op ontkerkelijking zijn waarin wel sprake is van een economische redeneerlijn. Ik zal enkele niet-officiële literatuur (dus niet uitgegeven door een kerkgenootschap) binnen de traditioneel grote kerkgenootschappen (Rooms-Katholieke kerk –RKK-en Protestantse Kerk Nederland –PKN-) onderzoeken op de aanwezigheid van een economische perspectief op ontkerkelijking. Deze niet-officiële literatuur noem ik populaire literatuur.
De hoofdvraag in mijn onderzoek luidt:
In hoeverre is er sprake van een economisch perspectief in populaire literatuur over ontkerkelijking binnen de PKN en RKK?
Er kan in de literatuur sprake zijn van een expliciet economisch perspectief (Er wordt voorgesteld om een kerkgenootschap te leiden als een bedrijf en afzet speelt een zeer belangrijke rol) en van een impliciet economisch perspectief (afzet speelt een belangrijke rol bij het vormen van het product, maar is niet leidend en er wordt niet voorgesteld om een kerkgenootschap te leiden als een bedrijf). Het is ook mogelijk dat er in de literatuur geen sprake is van een economisch perspectief, maar van een theologisch perspectief. Hiervan is sprake als men is gericht op (de tevredenheid van) de huidige gebruiker en de hoogte van de afzet geen rol speelt bij de vorming van het huidige product.
Aangezien ik een spanning zie tussen de (om)vorming van een product en de omgang met huidige kenmerken van een product (in dit geval tradities binnen een kerkgenootschap) is het ook relevant om te onderzoeken hoe men omgaat met tradities. Ik zie vier mogelijkheden: Tradities worden niet besproken, tradities worden wel besproken en gewaardeerd (behoudende visie), tradities worden besproken en als negatief ervaren (progressieve visie) en tradities worden gezien als een unique selling point (economische visie).
Het blijkt dat er in de populaire literatuur vooral binnen de RKK een sterke nadruk ligt op het aanpassen van het product, die vanuit de bestuurslaag vorm zou moeten krijgen. In de populaire literatuur van de PKN ligt de nadruk niet zozeer op een veranderend product om de buitenstaander aan te trekken, maar op het individu om buitenstaanders aan te spreken. Overigens bestaat er onder schrijvers van beide kerkgenootschappen het idee dat het product over het algemeen goed is en dat er weinig hoeft te veranderen om buitenstaanders aan te trekken.
Van de drie onderzochte schrijvers binnen de RKK was er bij twee (Schwietert en Mettepenningen) sprake van een expliciet economisch perspectief en bij één (Küng) sprake van een theologisch perspectief. Van de vier onderzochte schrijvers binnen de PKN is er bij één (van der Meiden) sprake van een expliciet economisch perspectief, bij één is er sprake van een impliciet economisch perspectief (Krol) en bij twee (De Roest en Dekker) is er sprake van een theologisch perspectief.
Wat betreft de omgang met tradities is de economische visie (tradities als unique selling point) alleen terug te vinden bij schrijvers met een expliciet economische visie. De progressieve visie is terug te vinden bij twee schrijvers met een expliciet marktgerichte denkwijze en één schrijver met een theologisch perspectief. De behoudende visie is terug te vinden bij twee schrijvers met een theologisch perspectief en één schrijver met een impliciet marktgerichte denkwijze.
Naast de hoofdvraag heb ik in dit onderzoek nog een vraag gesteld: “welke toegevoegde waarde heeft dit economisch perspectief voor de bestudering van ontkerkelijking?”
Uit mijn onderzoek is gebleken dat, alhoewel wetenschappers de ‘rational choice theory’ vooral toepassen op de Amerikaanse situatie, dat de onderliggende redeneerlijn ook aanwezig is in niet-officiële literatuur over ontkerkelijking binnen Nederland. Aangezien mijn onderzoek op vrij kleine schaal is gedaan, is het wenselijk om meer onderzoek te verrichten naar de aanwezigheid van een economisch perspectief binnen (niet-officiële) literatuur over ontkerkelijking. Wellicht is dit economisch perspectief sterker aanwezig dan verwacht. | |
