De tragiek van de arts als held

Abstract

Artsen blijken weinig oog te hebben voor zingevingvragen van de patiënt. Zingevingvragen worden ook wel existentiële vragen, trage vragen of levensvragen genoemd. Het zijn de grote vragen van het leven waarvoor veel mensen een antwoord zoeken in hun religie of levensbeschouwing. De vraag naar de zin van ons bestaan komt vooral naar boven als er een breuk optreedt in onze vanzelfsprekende manier van leven. Ziekte en hospitalisatie zorgen in meer of mindere mate voor een breuk in het leven van de patiënt. Hoewel het niet hun primaire focus is krijgen ook artsen te maken met zingevingvragen van patiënten. Het is van belang dat de arts deze vragen in ieder geval erkent en kan herkennen, maar dit blijkt in de praktijk weinig te gebeuren. Een verklaring die Manschot geeft is dat de gezondheidszorg zich zo sterk focust op de oplosbare kant van tegenslagen, dat er geen erkenning is voor de tragische, onoplosbare kant. Omdat er voor zingevingvragen geen hapklare oplossing bestaat, vallen ze buiten de focus van de arts. Deze verklaring heeft mij nieuwsgierig gemaakt naar de houding van de arts ten opzichte van tragiek en de implicaties van deze houding. Het woord tragiek komt van de Griekse tragedie. Ik wend mij in deze scriptie tot de Griekse tragedie om daardoor zowel beter te begrijpen wat tragiek inhoudt, als inzichten te vergaren over mogelijke houdingen ten opzichte van tragiek. Mijn hoofdvraag luidt als volgt: Wat zouden inzichten vanuit de Griekse tragedie kunnen betekenen voor de houding van artsen ten opzichte van tragiek? De vraagstelling beantwoord ik in vier hoofdstukken. In het eerste hoofdstuk onderzoek ik de houding van de arts ten opzichte van tragiek. Ik begin met een actueel thema dat de ernstige risico’s illustreert van het negeren van de arts van onoplosbare aspecten van de ziekte en de zingevingvragen die dat oproept bij de patiënt. Vervolgens onderzoek ik deze houding van de arts ten opzichte van tragiek door de historische en psychosociale inbedding van de houding te belichten. In hoofdstuk twee onderzoek ik de risico’s van de houding voor de arts zelf. Ik laat zien dat niet alleen de patiënt het risico loopt slachtoffer te worden van de houding (van de arts tov tragiek), maar ook de arts zelf. Ik hoop zo een genuanceerder beeld van de rol van de arts te schetsen en bovendien de arts de noodzaak in te laten zien van bezinning op zijn houding. In het derde hoofdstuk verdiep ik mij in de oorsprong van het woord tragiek, de Griekse tragedie. Enerzijds hoop ik hiermee meer inzicht te krijgen in zowel de aard van de begrippen tragiek en tragedie, als in de dynamiek die kan leiden tot een tragedie. Anderzijds zal ik bij de tragedie te raden gaan voor een alternatieve houding ten opzichte van tragiek. In het laatste hoofdstuk kijk ik wat de inzichten uit de tragedie kunnen betekenen voor de arts. Inzichten uit de tragedie nodigen de arts uit om een ruimere, meer inclusieve houding ten opzichte van tragiek aan te nemen. In eerste instantie om open te kunnen staan voor dat wat voor de patiënt van waarde is en de zingevingvragen van de patiënt erkennen en herkennen. Maar misschien nog wel belangrijker, ook om zelf beter om te kunnen gaan met de kwetsbaarheid die de grote verantwoordelijkheid van het artsenvak met zich meebrengt. Mijn conclusie is dat stil staan bij en het in de ogen kijken van de tragiek van het bestaan door artsen niet alleen voor patiënten, maar ook voor artsen zelf van groot belang is.